بہشت ءُ دوزہ
کِسّہ ءِ بارو ءَ
منیر احمد بادینی ءِ نبشتگیں گدار ’بہشت ءُ دوزہ‘ بلوچستان ءِ کِسّہ اِنت۔ اے گِدار شال، قلات، مکران ءُ ایدگہ ھنداں وتی چاگرد کنت ءُ بلوچستان ءِ کسّہ ءَ کاریت۔ رامین، بامن، خان قلات میر احمد یار خان، مھناز، دیدگ، داروگہ دُرّا اے گِدار بے مٹیں کارست اَنت۔
(1)
’’ بچار۔۔۔۔! خان صاحب میر احمد یار خان مئے ءُحاکم ءُ مئے سرءِ ساھگ اِنت بلے منی گمان اِنت اے نیمگءَ کدی در نہ روت ءُ نیکہ من ءَ اے سُج اِیتءُ نیکہ منی دل گْوش اِیت کہ خان صاحب میر احمد یار خان، مئے خان ءُ مئے حاکم ءُ سرءِ ساھگ چُشیں ردیں پیسلہ یے کنت۔۔۔؟‘‘
میر مُراد جان گچکی چلیم ءِ دو سے دھوت گران چلیم ءَ وتی گْوھار حانی ءِ نیمگءَ تیلانک دات کہ آئی گْوھار حانی چشکہ پہ چلیم ءِ یک دھوت ءُ یک بافے ءَ ھدوناک بہ بیت ، چلیم چہ سرین ءَ گپت ءُ وتی دیمءَ ایر کُرت ءُ چارزانو وتی براس ءِ دیمءَ گوں آئی دیوان بوت کہ وتی عمرءِ تہءَ آ چشکہ چہ وتی براسءَ گیشتر مزن عمر درا کُرت۔۔۔آنکہ ھانل چہ وتی براس میر مراد جان ءَ عمرءِ تہءَ سے چار سال کسان اَت ، بلے کسانی ءِ سیرءُ آروس، الواد ءُ لوگ ءُ گس ءَ رومان ءُ روزگار چشکہ آئی دیمءَ ساریءَ پیری ءُ آئی مزن عمریءِ کِرنچ ءُ کوساں پدّر کُرتگ اَت بلے وتی گپّ ءُ تران ، وتی مجلس ءُ دیوان ءُ وتی نندگ ءُ پادآھگ ءِ تہءَ آ تنے وھدی ھما یک پیمءَ اَت چشکہ میر مراد جان آئرا جنکی ءِ زمانگءَ دیستگ اَت۔۔۔! ءُ میر مراد جان حانی ءَ تنے وھدی ھنچش دوست داشت ءُ پرائی مہروان اَت چشکہ آ براس ءُ گْوھار چہ یک دومی ءَ جتا مہ بنت۔۔۔
ءُ ھر وھدے میر مراد جان گچکی چہ کیچ ءُ مکران ءَ بے کلات ءِ سرگوشانی تہءَ اھت تو وتی گْوھار حانی ءِ مہمان بوت کہ حانی کلات ءِ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ ناکو زھتک میر حمل احمد زئی ءِ لوگی اَت کہ آئی سیر بازکسانی ءَ بوتگ اَت ءُ میر مراد جان ءَ یات اَت کہ ھما زمانگ ءَ آئی ماس ءُ پِسّ پہ وتی جنک ھانی ءَ انکس دور پردیس ءِ تہءَ سیر آروس دیگءَ گرھتگ اَت، زہیر وار بوتگ اَت، کہ آیانی ماس شپ ءُ روچ پہ ھانی ءَ ارس جنان ءُ زہیرونک جنان تاں باز وھداں وتی نپاد ءِ سرءَ تچک نان ءُ آپ ءِ ورگ ءَ چہ ھم کپتگ اَت چشکہ ھانی ءِ جتائی پرائی زندءَ یک باز مزنیں زہیرواری ءُ نااُمیتی یے اَت۔۔۔۔!
وت میر مراد جان کہ ھما زمانگ ءَ نوک ورنا اَت کہ وتی روچاں ، شکار، اسپ تاچی ، ءُ اُشتر ءُ مہاریانی سواری ءِ تہءَ گْوازینان چشکہ وتی ماسءِ ارسانی شلگءُ وتی گْوھار حانی ءِ جتائی ءَ چہ دلءَ بران مُدام چہ گسءَ ڈنءَ بوت۔۔۔ کدی پنجگور ءِ مچکدگانی تہءَ ءُ کدی تیاب ءُ بندرانی سیل ءُ سواد ءَ، کدی گوادر، مشقطءُ کلانچی ءِ تیاب ءُ گْورمانی دپءَ۔۔۔۔
ءُ پدا چشکہ وھد ھرکس ءِ سرءَ گْوز اِیت گُڑا اے وھد ھمے پیمءَ ھردوئیں براس ءُ گْوھار ءِ سرءَ گْوزان آیان مزن کُرت ، آروسی کُرت، الوادءُ چکءُ جنک دات کہ مروچی میر مراد جان ءِ وتی دو ورنائیں چک شیہک ءُ مزارؔ ھم مزن اِتنت کہ شیہک ءِ سیرءُ آروس ءَ میر مراد جان کیچءِ تہءَ گوں وتی سیاد ءُ وارثانی جنکے ءَ گوں کُرتگ اَت۔۔۔بلے میرمزارؔ ءِ سانگءُ سانگبندی ءَ آ گوں احمد زئیاں کنگ لوٹ اِت پرچا کہ کیچ ءُ مکران ءَ کلات ءِ ھما یک نزینکی ءُ سیادی یے کہ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ زمانگ ءَ رواج دَیگ بوتگ اَت گُڑا میر مراد جان گچکی ھمے سیادی ءُ نزینکی ءَ برجاہ دارگ لوٹ اِت۔۔۔!
ءُ اے درگت ءَ آ مروچی پہ وتی بچ میر مزار ءِ سانگءُ سانگبندی ءَ بے وتی گْوھار ھانی ءَ رسال اھتگ اَت کہ میر مراد جان چہ یک نیمگءَ وتی گْوھار ءِ کہول ءَ گوں وتی نزینکی ءُ سیادی ءَ برجاہ دارگ لوٹ اِت تو دومی نیمگءَ آ چہ خان صاحب میر احمد یار خان ھم نزینک بُوگ لوٹ اِت چیءَ کہ میر حمل خان احمد زئی آئی زامات اَت وت خان نہ اَت، بلے خان ءِ ناکو زھتکے اَت کہ آئی ھاندان ءُ کہول ءُ کالہ بزاں شاھی حاندان ئیگ اِت اَنت ءُ اے ھبر وت پہ میر مراد جان گچکی وت یک مزنیں دل بڈی یے اَت کہ کیچ ءُ مکران ءِ تہءَ نندوک آ گوں ڈیھ ءِ حاکم ءَ سانگبند اَت۔۔۔!
ءُ وت کیچ مکران ءِ میر مراد جان گچکی چہ حاکمیءَ کم نہ اَت کہ چہ میر کہ چہ میر نصیر خان نوری ءِ مکران ءَ زیرپا ء کنگ ءَ رند ءُ میر دینارءِ یاگی گری ءَ کشت ءُ کوشار ءَ رند وھدے گچکی وتءَ را چہ ذکریاں جتا کُرتگ اَت ءُ لس مذہبی چلشتءِ تہءَ مان اھتگ اَت گُڑا گوں خان ءَ آیانی وتی یک جتائیں دورءُ باری یے بنا بوتگ اَت کہ نوں کیچ ءُ مکران ءِ حاکم زانگ بوت اَنت کہ ایشی تہءَ شکستے ھم نہ اَت کہ آ کیچ ءِ حاکم اِتنت کہ ساری ءَ آ خان نصیر خان ءِ بدواہ ءُ بدی دار اِتنت بلے پدا نصیر خان ءِ اُرش ءُ یلگاراں پدوھدے دراھیں مکران نصیر خان ءِ بادشاھی ءُ حاکمی ءِ تہءَ اھتگ اَت ءُ احمد شاہ ابدالی ، حاکم اوگانستان ءِ ارش ءُ یلگاراں ءُ مکران ءِ حاکمیانی گوں اوگانستان ءِ حاکم احمد شاہ ابدالی ءَ بلوچستان حاکم نوری نصیر خان ءِ بدواھی ءَ سازبازان پہ دائمی زیان کنگ بوتگ اَت ءُ کیچ ءُ مکران ءِ تہءَ چہ مشہدءُ کرمان ءَ بگرتانکہ کلانچی ءَ یک سلامتیں ڈیھے ٹاھینگ بوتگ اَت گُڑا یشی تہءَ کیچ ءِ گچکیانی وتی یک حاکمی یے بوتگ اَت ءُ احمد زئی گوں سیادی ءُ نزینکی ءِ تہءَ ایش گیش برجاہ ءُ سلامت بُوان بوتگ اَت کہ تاں مروچیگیں روچءَ ایش ھنچش سلامتءُ برجاہ اَت۔۔۔ کہ نوں میر مراد جان اے سیادی ءَ گیشتر محکم کنگ لوٹ اِت کہ وتی چک میر مزار ءَ گوں احمد زئیاں ۔۔۔۔وتی جندءِ گْوھار ءِ جنک ءَ گوں سانگ ءُ سیر دَیگ لوٹ اِیت۔۔۔۔
ءُ میر مراد جان چشکہ وتی دلءَ اے حبرءَ پہ شری زانت کہ زمانگانی تپد ءُ تپش ءِ تہءَ ایوک ءَ نزینکی ءُ سیادی کارءَ کاینت کہ سکیں روچاں ایوک ءَ وتی جندءِ مردم آنکہ تئی دژمن چیءَ کہ مہ بنت بلے ترا اگاں جن اَنت گُڑا ترا ساھگیءَ دور دَینت۔۔۔۔ پہ ھمے سکیں روچانی ھاترءَ مردم وتی سیادی ءُ نزینکی ءُ مہر ءُ دوستی ءَ برجاہ دار اَنت کہ اگاں مروچی خان صاحب میر احمد یار خان ءِ سرءَ سکیں وھد اھتگ اَت گُڑا ایشی متلب ایش نہ اَت کہ وتءَ را دوربہ داشتیں ۔۔۔!
آنکہ مروچی آ گوں خان صاحب میر احمد یار خان ءَ ھم تپاک ءُ ھم شور نہ اَت ءُ آئرا وتی دلءِ تہءَ اے ھیال ءُ اے گمان ھم نہ اَت ءُ نیکہ آئرا سُجّ اِت کہ خان صاحب میر احمد یار خان کدی چُشیں مزنیں ردے کنت ءُ آزاتی ءِ بیرک ءَ وتی ماحلّ ءُ ماڑی ءِ سرءَ بُرز کنت۔۔۔!
میر مراد خان گچکی حیال کنان بوت ءُ وتی گْوھار ءِ نیمگءَ چاران بوت کہ آئی شیرزالیں گْوھار حانی کہ وتی پیری ءُ ابید آ سہین ءُ سرپوشیتگ اَت ءُ آئی پونزءَ چہ ورنائیں جنکاں کنری ءِ برئکش دیان اَت کہ آئی دنتان تنے وھدی برجاہ اِتنت کہ آبلکنا وتی دپ ءَ مسواک جتگ اَت ءُ یک تْرندرنگیں جامگءُ شلوارے گوں بلوچی دوچ ءَ پوش اِتگ اَت کہ آئی سریگ ءُ گشان ھم چو ورنائیں جنکانی سریگ ءُ گلداری ءَ رنگی اَت۔۔۔آنکہ آئی گْوھارءِ چار بچ ءُ یک جنکے اَت کہ آئی سَے بچاں سیر کُرتگ اَت ءُ ایوکءَ یک بچ ءُ یک جنکے پشت کپتگ اَت بلے وت تنے وھدی چو ورنائیں جنکاں وتی بانوری لیوس ءِ تہءَ سینگار درا بوت کہ میر مرادءَ گوں وتی گْوھار حانی ءِ اے ڈولءَ سرمگءُ سینگار چشکہ دوست آیگءَ نہ اَت چشکہ ایش آنکہ شریں چیزے اَت کہ کسے وشیں لیوس، صاف ءُ پاک درا بہ کنت بلے ھر چیز ءِ یک عمرے، یک وھدءُ پاسے ، یک زمانگے کہ وھدے ھما دورءُ زمانگ ءُ ساعت گْوزاَنت گُڑا مردم ءِ لیوس، مردم ءِ گپّ ءُ حبر ءُ مردم ءِ نندگءُ پاد آیگ دراھیں چیزانی تہءَ یک بدل ءُ سدلے کئیت بلے چشکہ آئی گْوھار ءِ تہءَ ھچ بدل سدلے نہ اھتگ اَت۔۔۔
میر مراد جان ھیال کنان اَت کہ وتی گْوھار ھانل ءِ مسواکیں دپ ءُ سرمگیں چماں چاران بوت کہ آ وتی ھورانی بازیں جھلوانی تہءَ چلیم ءِ نلءَ گران چلیم ءِ نل کٹ کٹ ، کٹ کٹ توار درگیجان ءَ یک کشءُ کرار ءَ حبر دیان کہ آئی یک زانے بالشت ءَ دیوک اَت ءُ وتی دومی دست ءُ آ وتی زانءِ سرءَ مُشان اَت۔۔۔
بلے میر مراد جان گچکی یک پیمءَ وتی پُشتءِ بالشت ءَ تکہ کنان چار زانوکُرتگ اَت ءُ وتی سرءَ کلی کلاءَ وتی منءَ ایر کُرتگ اَت کہ آئی نیام سرءِ مود کپتگ اَت بلے آئی ایدگہ مود برجاہ ءُ سلامت اِتنت ءُ آئی گْورءَ دو مزنیں کیتوئی ئیں جامگے اَت کہ اے جامگ تاں آئی کوڈاں سر بوت ءُ جامگ ءِ آستونک دراج ءُ پراہ اِتنتءُ چہ گردن ایش بے گٹ ءَ بندوک درا بوت کہ آئی تہءَ کالر نہ ات۔۔۔ میر مراد جان گچکی وتی ھمے کشادگیں لیوس ءِ تہءَ گیشتر مندر درابوت آنکہ آ کد مردمے اَت ءُ اَچ آئی دروشم ءَ مردم حیال کُرت چشکہ آ وتی عمر ءِ تہءَ کدی بشکندگ نہ بوتگ۔۔۔ آئی چم کسان ءُ زڑوکیں چم اِتنت چشکہ آ وتی ھمے چمانی تہءَ چیزانی سربرءَ تہءِ ھردوئیں جاوراں بزانت ءُ بہ گند اِیت۔۔کہ وتی مزن ءُ پتنیں پونزءُ کسانءُ زڑوکیں چمانی تہءَ آئی یک دروشمے ھم گوں گْوھارءَ مئیل نہ داشت۔۔۔ چشکہ آئی تہءَ ءُ آئی گْوھار ھانل ءِ دروشم ءِ تہءَ زمین ءُ آزمان ءِ پرک بہ بیت۔۔۔
نوں کہ آ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ نوکیں جاورانی باروءَ گپّ جنان اَت تو وتی دلءِ تہءَ آ ھیال کنان اَت کہ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ سرءَ سکیں جاور اھتگ اَنت کہ ایش آئی ھیال ءَ وت میر احمد یار خان ءِ وتی دستی ءَ پیش اھتگ اَت بلے اَچ ایشی ابید آ وتءَ را چہ خان ءَ نزینک ھیال کنان اَت کہ پرائی خان ایوک ءَ یک حاکمے نہ اَت بلکنا یک ھنچشیں مردمے اَت کہ آ گوں آئی وتی جندءِ سانگبندی ءُ سیادی ھست اَت، کہ میر حمل احمدزئی ءِ گسءَ آئی گْوھار دیوک اَت۔۔۔ ءُ میر حمل، احمدزئی یے اَت، شاھی حاندانے اَت ءُ پدا آ یعنے میر حمل خان صاحب میر احمد خان ءِ ناکو زھتک اَت۔۔۔ کہ پہ میر مراد خان گچکی اَچ ایشی گیش دگہ نزینکی ءُ سیادی چے بوت کُرت۔۔۔۔!
پمیشا مروچی کہ خان صاحب میر احمد یار خان(میر مراد جان ءَ مُدام خان ءِ سرجمیں نام ءَ گپت ، کہ وتی پکرءُ ھیالانی تہءَ اگاں آ خان ءِ باروءَ چیزے پکر بہ کُتیں گُڑا وتی پکرانی ھم آ خان ءِ نام ءَ دلجمی ، سرجمی ءُ پیلوی ءِ تہءَ گپت کہ خان ایوک ءَ پرائی یک حاکمے نہ اَت اے بلکنا آ خان ءَ وتی یک روحانی ھستی یے ھیال کُرت) ءَ اگاں سکیں روچ درپیش بوتگ اَت گُڑا ایشی متلب ایش نہ اَت کہ آ یعنے مراد جان گچکی آئرا یکہ بداتیں ۔۔۔!
ءُ نوں وتی بچ میر مزار ءِ رسال چینیءَ وتی دلءَ داران آ گوں وتی گْوھار ھانی ءَ خان صاحب ءِ انونیں جاورانی سرءَ گپ جنگ لوٹ اِت ءُ آئی گْوھار حانی چشکہ خان ءِ پیسلہ شر زانت بلے میر مراد جان گچکی چشکہ شر نہ زانت، آنکہ وتی دلءِ تہءَ آ خان صاحب ھردوئیں صورتءَ ھردوئیں جاورانی تہءَ اِشت نہ کُرت چہ جائیکہ خان صاحب شریں پیسلہ یے بہ کُرتیں کہ ردیں پیسلہ یے بہ کُرتیں ۔۔۔!
ءُ آئی گْوھار چلیم ءَ کٹ کٹینان گْوشت۔۔۔
’’ اگاں شما دراہ سردار زادگ ءُ ٹکری، رئیس ءُ نواب خان صاحب ءَ یلہ بدئیت ءُ آئی پیسلہ ءِ پشت وانی ءَ مہ کن اِت گُڑا آ ھنچا تانا ءُ ایوک بیت گُڑا بلکنا آئی پیسلہ ردیں پیسلہ یے بہ بیت! بلے تئی قربان ۔۔۔شنکو۔۔پہ خان صاحب ءَ دگہ چے راھے پشت کپتگ کہ نوں آ وتی آزاتی ءِ بیرکءَ بُرز مہ کنت۔۔۔؟ من تئی ندرْ باں ، شُما سردار ءُ شازادگ ءُ نواب ، خان ءَ یلہ داتگ گُڑا خان ءِ زاناں مروچی ھر پیسلہ یک ردیں پیسلہ یے ، چہ جائیکہ آ ھر چنت کہ شرّ چیءَ مہ بیت۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان گچکی وتءَ را پالوءَ کنان بے بالشت ءَ وتی راستیں سروشک ءَ جنان وتی زانءِ سرءَ گوں وتی دستانی ھوراں چاپ جنان گْوشت۔
’’ بلے منی ماتو۔۔۔منی ماس۔۔۔منی گْوھار جان! تو بزاں کہ مروچیگیں جاورانی تہءَ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ پیسلہ رد اِنت۔۔۔رد اِنت۔۔۔ یک چیزے رد اِنت۔۔۔یک چیزے شپ اِنت۔۔۔گُڑا تو ایشرا روچ چون گْوشت کن ئے۔۔۔؟ تو نہ زان ئے کہ جاور بدل بوتگ اَنت۔۔۔تو نہ زان ئے کہ پرنگی مروچی چہ ھندوستان ءَ درکپتگ ، کانگریس ءُ ھندوستانیانی جہد ءَ پد نوں پرنگءِ پادءُ پانچلانی زند اَچ اداں زیان بوتگ اَنت کہ مروچی سامراج ءَ ھندوستان ءِ تہءَ نہ گندئے۔۔۔ مہاتما گاندھی سامراج ءِ پدءُ پاچوڑ ءَ ھم گندگ نہ لوٹ اِیت۔۔۔ گُڑا تو تنے وھدی چہ پرنگءَ چہ اُمیت ءَ کنان ئے کہ اے ترا آزاتی دنت۔۔؟ پرنگ نوں درشُتگ، پدااِدءَ اھت نہ کنت۔۔۔ ءُ پرنگ اِدءَ نہ اھتءُ نیکہ آئرا آئیگی اِنت۔۔۔ مروچی اے ھندءَ دو مُلک جوڑ بوتگ، ھندوستان ءُ پاکستان ، ھند ءُ مسلمانانی دو جتائیں ملک! ادءَ سیمی ملک ءِ گنجائشت نیست منی گْوھار! تو چیءَ پہ سردار ءُ سردارزادگ ءُ نواب ءُ رئیسانی سرءَ دوبہ جن ئے ، آیاں ملامت ءُ ھجالت کن ئے کہ آگوں خان ءَ نہ بندنت۔۔۔! منی ھیال ءَ دراھیں سردار، دراھیں نواب، دراھیں تمن ءُ قومءُ قبیلہ یکجاہ بہ بنت، ھم ترا جتائیں درجگے نہ رس اِیت، چیءَ کہ انوں جاورانی تہءَ ھچ بوت نہ کنت، چہ جائیکہ تو ھر چنت سرین بند بہ بو۔۔۔! پمیشا منءَ نہ سُج اِیت ۔۔۔ منی گمان ءِ تہءَ اے ھبر نہ ات کہ منی دل نہ گْوش اِیت کہ خان صاحب میر احمد یار خان چشیں ردیں پیسلہ کنت ءُ وتءَ را یک دگہ آچے ءِ تہءَ دور دنت۔۔۔‘‘
میر مُراد جان ءِ گُٹ کانگر بوت بوت کہ ھنچا آئی گٹ کانکراَت ءُ وھدے آ گپ جت گُڑا ھنچش زانگ بوت چشکہ آئی گُٹّ ءَ چیزے بہ دار اِیت، بلے وھدے آ ترند ترند ءَ جوش ءِ تہءَ گپّ بہ کُرتیں تو آئی گُٹ گیشتر کانکر بوت کہ نوں آوتی گوھار ھانی ءَ گوں باث کنان گیشتر کانکر بوان بوتگ اَت۔۔۔!
ھنچا سیاست میر مراد جان ءِ وتی دلپسندیں سرھالے اَت کہ وتی ورنائی ءَ آ خان صاحب میر احمد یار خان ءِ ریاست قلات یونین ءِ یک اھمیں باسک بوتگ اَت،ءُ شپ روچ خان ءِ دربار ءَ ساڑی بوتگ اَت ءُ سیاست ءِ باثاں اِشکنگ ، وت باث کُرتگ اَت۔۔۔
آئی وتی تعلیم ھم چہ قلات اسٹیس یونین ءِ زمانگ ءَ ساری ءَ بوتگ اَت وھدے اے ھند ءُ ڈیھ ءِ وتی یک جتائیں آزاتیں شہزادگی ریاستی درجگے اَت کہ گوں پرنگیاں خان ءِ ءُ خانءِ گوں پرنگیاں جتائیں معاھدہ ءُ ایگریمنٹ بوتگ اَت چشکہ نصیر خان ءُ انگریزانی نیام ءَ پدا حداداد خان ءُ انگریزانی نیام نوزدہ صدی ءَ جتا جتائیں پیسلہ بوتگ اَت کہ ایشانی روءَ بلوچستان ءِ جتائیں درجگءَ برجاہ دارگ بوتگ اَت، ءُ ایشرا ھندوستان ءِ بہرے زانگ نہ بوتگ اَت، بلکنا گوں ایشی پرنگیاں وتی آزاتی حیثیت ءَ معاھدہ ءُ ایگریمنٹ کنان بوتگ اَت کہ وتی ورنائی زمانگ ءَ میر مراد جان گچکی ھمے دورءَ دیستگ اَت ءُ اَچ آئی رند وھدے گوں احمد یارءَ نوکیں معاھدہ بوتگ اَت گُڑا قلات اسٹیٹس یونین ءِ نیم آزاتیں دورءِ تہءَ وھدے بلوچستان ءِ بازین بہراں پرنگی چہ خانءَ مستمار گپتگ اَت، گُڑا خاران لسبیلہءُ مکران وت قلاتءِ حدءُ حدوداں خانءِ بنجاھی درجگءَ منّگ بوتگ اَت کہ اِدءَ خانءِ حاکمی روان اَت ءُ دومی نیمگءَ نصیر آباد ءُ چاگہے ءِ کشک ءَ پرنگیانی دستءَ شُت کہ ایشی ءِ مزدءَ خان وصول کنگءَ اَت۔۔۔
ھر کس ایشرا آزاتیں ریاستے بگْوشتیں گُڑا بگْوشتیں بلے ایش آزاتیں ملکے نہ منتگ اَت چیءَ کہ نوکیں جاورانی تہءَ اے ھند ءُ ڈیھ وتءَ را آزات داشت نہ کُرت کہ آئی آزاتی ءِ روچ تھربوتگ اَت۔
بلے چہ اَچ اے روچاں ساری وھدے بلوچستان آزات اَت گُڑا ایش راستی چو مروچیگیں روچانی آزاتیں ریاستانی پیمءَ آزات اَت۔۔؟
میر مراد جان گچکی اے بابتءَ باز باث کُرتگ اَت ءُ باز پکر جتگ اَت کہ اے ’آزاتی‘ ھم یک حیالے اَت ، یک تصورے اَت کہ مہلوک تنے وھدی ناوانندگ اَت، کوہ کوچگانی تہءَ مالداری کنان، کین ءُ ننگار ءِ تہءَ مشکول، لڈ ءُ بار کنان وتی کہنگیں راجی زندے گوازینان اَت کہ آیانی سرءَ سردار ساڑی اَت کہ سردار پرنگیانی دستءَ کمکی اَت کہ آ خان ءِ بنجاھی درجگ ءَ پروشگ لوٹ اِت چیءَ کہ آ خان ءَ پہ وت یک بدواہ ءُ دژمنے حیال کُرت کہ نوں سردارانی دست کمکی ءَ آ چہ یک نیمگے ءَ سردار ءِ حاکمی ءِ تہءَ وتی حاکمی ءَ برجاہ دارگ لوٹ اِت ءُ دو می نیمگءَ آ سردار ءِ بنجاھی حیثیت ءَ پروشگ لوٹ اِت تانکہ آیانی اَچ ھند ءُ سندھ ءِ روکپتی دمَگ ءَ چہ بہوش ءُ وحشی ئیں تمناں ھچ پیمیں حطرہ کہ بہ بیت کہ ساری ءَ آ گوں ھندوستان ءِ ھمے وحشی ءُ بہوش تمناں بازیں معاھدہ کُرتگ اَت کہ آیاں ایشانی پاس ءُ لحاظ کنگی اَت۔۔۔
بلے نوں بیستمی صدی ءِ سری روچاں اولی جنگ عظیم ءُ دومی جنگ عظیم ءِ قومی آزاتی ءِ گوات ءُ لوڑانی تہءَ پرنگی سامراج ءِ بدواھیءَ یک زرمبشتے وت ھندوستان ءِ تہءَ چست بوتگ اَت کہ پرنگی لڈ ءُ بار کنان روگءَ اَت، ءُ بلکنا در شتگ اَت۔ کہ نوکیں جاورانی تہءَ یک نیم وت مختاریں ریاست، خاران، مکران، لسبیلہ ءُ قلات خان ءِ بنجاھی سرپرستی ءَ اِتنت،وھدیکہ ایدگہ بہر گوں اوگان علاقہاں ھوار گوں پرنگ ءَ مستجار ایر اِتنت ءُ گوادر سلطنت عمان ءَ دیگ بوتگ اَت کہ عمان ءِ دراھیں مالی گزران اَچ ھمداں بوت اَنت کہ اِدءَ بوجیگ ءُ بحری جہاز اھت ءُ شُت اَنت۔۔۔
اے جاور آنکہ آزاتیں جاور اِتنت کہ اِدءَ ڈنّی مہلوکے نہ ات ءُ نیکہ جتائیں رسم ءُ دودے اَت بلکنا یک ھمگیر ءُ ھم لسین راجی چاگردے مان اھتگ اَت ءُ ھرکس پہ وتی کوہ ءُ کوچگ ءِ تہءَ وش اَت یا کہ جنگءُ مڑاہ ءِ تہءَ اَت بلے وتءَ را آزات، حیال کُرت کہ نوں چہ اوگانستان ءُ ایران ءُ چہ ھند ءُ سندھ دنیا ءِ اے ویرانیں کشک ءُ ھند ءِ بحت ءُ طالع ءِ پیسلہ بوگی اَت۔۔۔ءُ مراد جان گچی ءِ حیال ءَ اے جاور ھم آزات نہ اِتنت کہ آیانی ڈیھ ءِ تہءَ چوشیں راھبندے نہ اَت کہ آیاں یکجاہ بہ کرتیں ، بگیر چہ خان ءِ ھما حاکمی ءَ کہ آئی سرءَ چہ اوگانستان ءُ چہ پرنگی ءُ ایرانیاں کشک ءُ دمَگ ءَ بازیں شرت ءُ شرائت جنان بوگءَ اِتنت ءُ ایش چہ وتی ھمے گٹوئی ءُ گین گیری ءَ ھلاس نہ بوتگ اَت، بلے ایشی نام ءُ ایشی توار ھست اَت۔
چہ پرنگیاں پد نوکیں جاورانی تہءَ قلات اسٹیٹس یونین اھتگ اَت کہ نوں ون یونٹ ءَ پد ایشی حیثیت ءَ زیان کنگ بوتگ اَت ءُ ایشرا ’ریجن‘ ءُ دَمگ ءِ دروشم ءِ تہءَ برجاہ دارگ بوتگ اَت کہ ھمے دور ءِ تہءَ میر مراد جان گچکی چہ خان ءِ نوکری ءُ ملازمت ءَ درکپتگ اَت ءُ کیچ ءِ تہءَ وتی مچکدہ ءُ کشت ءُ کشارءُ کاریز ءُ آپ ئُ آپینکی ءُ زمینداری کنان بوتگ اَت۔۔۔
نہ کہ گْوستگیں روچاں آئی یک پادے قلات ءَ اَت ءُ دومی کیچ ءَ اَت کہ آ قلات اسٹیٹس یونین ءِ زمانگءَ خان ءِ مصطفی بوتگ اَت ، جیونی ، گوادر ءُ پسنی ءَ بازیں سال گْوازینتگ اَت ءُ جاپان ءُ یورپ ءِ بوجیگ ءُ لانچءُ بحری جہازاں چہ اطلسءُ کمخواب ءُ مسک ءُ زباد ءُ گردنرءُ چائنکءُ رزاناں گپتگ اَت کہ اے لانچ ءُ بوجیگ ءُ بحری جہاز آپ ءِ سرءَ گْوانز وران آیان ءُ روان بوتگ اَت۔۔ءُ اے درا آھانی بوساڑہ ءُ ٹیکس خان ءَ رستگ اَ تءُ خان ءِ مصطفی آ بوتگ اَت کہ وت آ ھمے موسمانی تہءَ اولی واروتی جند ءِ آزاتی ءِ حیالءَ چہ واکب بوتگ اَت۔۔۔۔
ءُ قلات ءَ خان ءِ دربار ءِ یک اھمیں مردمے وتءَ را خیال بوتگ اَت کہ خان باز وھداں اَچ آئی صلہ ءُ سوج گران بوتگ اَت کہ وت خان ءِ ماس قوم گچکی یے بوتگ اَت ءُ دربار ءِ تہءَ آئی قدر بلکنا چہ کُلاں گیش بوتگ اَت۔۔۔
ءُ نوں کہ خان یکوارے پدا وتی گوستگیں روچانی آزاتی ءِ داباں گندان اَت گُڑا میر مراد جان گچکی ءُ ایشی ءِ سرءَ ایراد ھست اَت، بلے آئی گْوھار حانی گوں آئی باث کنگ لوٹ اِت آنکہ آئی قلات ءَ آیگ ءِ یک نیمونے گوں خانءَ دیوان کنگی اَت کہ دیر اَت کہ آ خان ءَ نہ دیستگ اَت ءُ دومی نیمون آ وتی بچ مزار ءِ رسال ءَ پہ اھتگ اَت ءُ مروچی سُہب ءَ آ یک ھپتگے ءَ ساری وتی پندءَ چہ کیچ ءُ مکران ءَ بنا کُرتگ اَت کہ اول سرءَ پسنی شُتگ اَت، کہ اَچ اُدءَ آ یک لانچ ءِ تہءَ کلانچی اھتگ اَت ، ءُ چہ کلانچی ءُ کراچی ء َ ریلءِ تہءَ شال ءَ اھتگ اَت ءُ چہ شال ءَ یک ’لوڈنگ‘ ٹرکے ءَ تہءَ قلاتءَ وتءَ سر کُرتگ اَت کہ ایش یک دراجیں سفرے اَت۔۔آنکہ وت خان صاحب میر احمد یار خان وتی نوک نوکیں موٹر ءُ گاڑیانی تہءَ مکران ءِ کچا ءُ ڈلی ئیں راھانی سرءَ گاڑیاں تاچینان یک روچے ءِ تہءَ وتءَ را پسنی سر کُرت۔۔۔! ءُ ھرکس گُڑ اِت ءُ حیران بوت پرچا کہ خان صاحب میر احمد یار خان گاڑی ءُ موٹرانی حب ءُ شوک داشت ءُ وتی امریکہ ءُ ھندوستان ءُ یورپ ءِ دوڑہ ءُ ترّ ءُ گردانی وھدءَ، آئی یک آزاتیں ملکے ءِ حاکم ءِ ڈول ءَ وش اھتک کنگ بوت کہ گوں آئی وڑ وڑیں گاڑیانی سوگات گون بوت اَنت کہ نوں ایشاں وتی ھشکیں ڈیھ ءِ پٹ ءُ میدانانی تہءَ تاچینت۔۔۔ ءُ آئی دربار ءِ مردم آئی گاڑی تاچینگ ءِ سرءَ ھبکہ اِتنت کہ یک روچے چہ پسنی تاں کلات ءَ روگ یک مزنیں حیرانگی حبرے اَت۔۔۔!
بلے مراد جان نوں حیال کنان اَت کہ ایش درا گْوستگیں روچانی یات گیری اِتنت! ءُ مروچیگیں زند چشکہ چہ گْوستگیں زندءَ باز گْونڈ ءُ گْرانبار بوان اَت۔۔!
ءُ پدا آئی گْوھارچلیم ءَ یکوارے پدا آئی دیم ءَ تیلانک دیان بوت کہ چہ براس ءُ گْوھار ءِ چلیم ءِ دھوت دیگءَ پد دراھیں کوٹی تمباک ءِ ترندیں بوھے مان اھتگ اَت کہ اے تمباک کہ لوگ بانک حانی کشان اَت ایشی گڑ ءُ بازیں چیز مان اِتنت کہ ایشی دھوت چہ لس تمباک ءِ بو ءَ جتازانگ بوت۔۔۔
وتی حبر ءَ دیمی بران میر مراد جان گچکی گْوشان بوت۔۔۔
’’بزاں مروچیگیں نوکیں ملک وتی پہنات پالو ءَ دگہ جتاءُ آزاتیں ریاستے نہ منّ اِیت۔۔۔ ءُ پدا مئے واجہ، مئے سرءِ ساھگ مئے حاکم ءُ مئے خان، خان صاحب میر احمد یار خان گوں اے نوک جوڑ بوتگیں ملک ءَ الحاق کُرتگ ءُ اے الحاق چے راجدپترے بہرے نہ اِنت۔۔؟ چے خان وت اے الحاق ءِ سرءَ دستخط نہ کُرتگ اَت۔۔۔؟ چے آ اے نوکیں ملک ءِ پاگ واجہ ءُ سیون ءُ سہرءِ تہءَ تول نہ کُرتگ ۔۔۔۔؟
منی گْوھار جان منی شنکو، منی ماتو ، تو چے ءَ پہ خان ءِ پُشتی وانی ءَ کن ئے۔۔۔؟ خان من زان آں ، چہ خان ءَ من نزینک بوتگ ءُ گوں خان ءَ من کسان ، مزن بوتگ آں ۔۔۔ من زان آں کہ اے جتائی ءِ واباں پرچے گندگ ءَ اِنت۔۔۔
حانل جُست کُرت تو براس مراد جان پسّو دات۔۔
’’ خان صاحب نوکیں ملک ءِ وتی جنجال ءُ پرُپیچیایانی بہر بوتگ۔۔۔ سکندر مرزا ءُ ایوب خان یک نیمگءَ دومی نیمگ ءَ غلام محمد گورنر جنرل ءُ جاگیردار ، سردار ، وڈیرہ ءُ چوھدری کہ اے دراہ اے ملک ءَ وتی پیم ءَ بہر ءُ بانگ کنگ لوٹ اَنت، ءُ اسکندر مرزا لوٹ اِیت کہ اِدءَ بغاوتے پاد بہ کنت تانکہ ملک ءِ تہءَ ماشل لا بہ بیت ءُ آ صدر بہ بیت۔۔۔ ءُ درا کابینہ ماتل کنگ بہ بیت۔۔۔ ءُ مئے خان صاحب ءِ ادراک رد اِنت کہ مارشل لاء ءِ پروش ءُ پروشکاری ءِ تہءَ آ یکوارے پدا وتی جتائیں حیثیت ءَ برجا دار اِیت۔۔۔ چی ءَ کہ اسکندر مرزا گوں خان ءَ دورہ بازی کنگءَ اِنت۔۔۔ بلکنا آ خان ءَ یک حبرے پرمایگ ءَ اِنت۔۔۔ءُ گوں پوج ءَ دگہ حبرے دیگءَ اِنت۔۔ ءُ راستیں ھبر ایش اِنت کہ منءَ اسکندر مرزا ءِ گورنر جنرل غلام محمد ءَ درکنگ ءَ رند وتءَ را گورنر جنرل جوڑ کنگءُ ملک ءِ تہءَ پرشت ءُ پروشکاری ءِ مان آرگءَ پد وت صدر بُوگ درا یک مزنیں سازشے ءُ اے سازش ءِ بندات چہ مئے ڈیھ ءَ بوگءَ اِنت ، منءَ افسوس اِنت ، ارمان اِنت پرچا کہ خان صاحب اگاں چشیں حرکتے کنت گُڑا بزاں کہ آ وتءَ را وت یک مزنیں بڈے ءِ تہءَ دور دنت۔۔۔۔!چیءَ کہ سردار گوں آئی گون نہ اَنت ءُ خاران ساریءَ بگاوت کُرتگ ، لسبیلہ ءِ حاکم خانءَ نہ منّ اِیت، مکران ءِ تہءَ نوکیں نوابے جوڑ کنگ بوتگ کہ آ نوکیں ملک ءِ حقءَ اِنت۔۔۔ ءُ قلات ءِ تہءَ لہتیں ورنا کہ آیانی خان صاحب میر احمد یار خان یک آزاتیں ریاستے جوڑ کنت، ٹاھین اِیت، گُڑا حدا بہ کنت کہ ھنچش بہ بیت۔۔۔ بلے بلوچی ءِ تہءَ گْوش اَنت کہ سنگ چو نرم ببات تو لکش بوارت۔۔۔ سنگ نرم نہ اِنت، ءُ نیکہ تولگ ایشاں وارت کنت۔۔۔ استمان گل ءِ ورنا آنکہ مئے سنگت اَنت، ءُ من آیاں ذاتی صورتءَ زان آں کہ آ چہ مصر ءِ انقلاب ءُ آشوب ءَ چہ ارس ءُ چین ءِ آشوباں متاثر اَنت چی ءَ کہ آ شال ءُ کراچی ءَ ونتگ ءُ دلی ءُ کابل ءَ شتگ ، نہرو ءُ جناح ءُ پٹیل ءُ مہاتما گاندھی، ءُ نشتر ءُ مولانا آزات ءَ گوں دیوان بوتگ اَت بلے قلات ءِ سیاسی جاور چہ ایدگہ ھندوستان ءَ جتا اَنت۔۔۔ ادا تاں یک ءُ نیم صد سال کس نہ زانتگ کہ کس دگہ دنیایے ھست۔۔۔۔ نہ آیاں خلافت تحریک ءِ ، نہ آیاں ھندوستان یلہ دیگ زْرمبشت ءِ ءُ نیکہ آیاں لکھنو معاھدگءِ ءُ نیکہ 1935ء ءِ ایکٹ ءُ ایدگہ زْرمبشتانی خبر بوتگ کہ اے دراہ چشکہ اَچ آیانی سرءَ گْوستگ اَت۔۔۔
اے جاورانی تہءَ من پوہ نہ باں خان ءِ آزاتی واب گندگ پیلو باں ۔۔۔ ایش یک نا بوئوکیں حبرے ۔۔۔ پمیشا من گْوش آں کہ کہ باندا سہب ءَ وھدے من خان صاحب ءِ گندآں تو گُڑا وتی دلءِ گپّاں گوں آیاں جنان کہ آ چو مہ کنت۔۔۔ چیءَ کہ نوکیں ملک آنکہ ھر چنت کمزور اِنت بلے ایش یک نوکیں ریاستے ءُ اقوام ملل ایشرا قبول کُرتگ ءُ من اِتگ کہ ایشی یک پوجے، نوکر شاھی یے، عدالتی نظامے کہ ایشرا یک تمنی ءُ قبیلہ داری راھبندے کہ چون پروشت کنت۔۔۔؟ کہ تئی مردمانی دستءَ چار گوشیں تپنگ اَنت۔۔ ءُ آیانی دستءَ توپ ءُ بمب ءُ بالی گراب۔۔۔! تو ھرءِ سرءَ سوارئے ، آبالی گراب ءِ تہءَ تئی سربالائی روان اَنت ۔۔۔ تو کجا ؟ آ کجا۔؟ ایش یک وابءُ یک حیالے۔۔۔! ایشی نکسان ایوک ءَ خان ءَ نہ بیت بلکیں ما دراہ اے آچ ءِ تہءَ سچان بئیں ۔۔۔!
ءُ آئی گْوھار چشکہ وتی براس ءَ گوں ھم تپاک مہ بیت، گْوشت۔۔۔
’’شیہک ءِ پس! حمل ساری ءَ گْوشتگ کہ اگاں خان یاگی مہ بیت بلے آ نوں یاگی بیت ءُ آ اے نوکیں ملک ءَ نہ منّ اِیت۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان گچکی کھندان ءَ گْوشت۔۔۔
’’بچارمیر حمل ھرچنت یاگی بہ بیت ، پراری بہ بیت، ایش یک مردمے ءِ جند ءِ وتی وت کشی بوت کنت، کہ چہ وت کشی ءَ کس کسے ءَ را داشت نہ کنت‘‘
’’بلے خان ءِ ھاتر ءَ ھچ نہ منتگ!‘‘ حانی درّائینت ءُ میر مراد جان گچکی پرمات ’’ خان ءِ ھاترءَ دہ سال ساری چی یے پشتگ کپتگ اَت وھدے آ اے نوکیں ملک ءَ گوں الحاق کُرت۔۔۔؟ راجدپتر چہ یک ذاتے ءِ وس ءَ ڈنّ اِنت۔۔۔ منی گْوھار۔۔! خان بلکنا آزمانگ شر کرت کہ الحاق کرت چیءَ کہ گوں آئی دگہ راہ نیست اَت۔۔ تو منءَ بگْوش چے راھے ھست اَت۔۔ اگاں آ بگاوت بکرتیں یاگی بوتیں ۔۔گُڑا آئرا جنگ بوت۔۔۔ ءُ ھنچش بوت کہ آ وتی بیرکءَ برز کُرت گُڑا دمانی تہءَ ایش جہل کنگ بوت۔۔۔ ءُ ھنچش بیت۔۔۔ طاقتور ءِ دیمءَ کس اوشتات نہ کنت۔۔۔ اے ملک یک حقیقتے اَت کہ ایشرا خان ھما وھداں منّ اِت۔۔گُڑا نوں ھم ایشرا منّگی کپ اِیت۔۔۔!
ءُ حانی گْوشت۔۔’’ بلے قلات ءِ تہءَ یک بگاوتے پاد اھتگ۔۔۔شیہک ءِ پسِ مُدام دربار ءِ تہءَ نندوک اِنت کہ شپ نیمگءَ لوگءَ کئیت۔۔وت حسن، رامین، بامنؔ بگر چہ حداداد گوں پِسءَ گون اَنت کہ من اے ورناھانی ترس اِنت۔۔ حدا آیانی پردگءَ بہ کنت ، سرءِ اِش بوشت اِیت۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان بشکھندگ بوان چشکہ خان صاحب ءُ آئی سیاسی چست ءُ ایرانی حبر ءَ چہ دلءَ بران ، حبرءَ دگہ نیمگیءَ بران گْوشت۔۔۔
’’ ادءَ کیچءَ مئے ھال ھمیش اِنت کہ منی وتی ورنا شیہک ءُ مزار خان ءِ ھمراہ بُوگ لوٹ اِت، وھدے مزار گیشتر ترند تر اِنت کہ آمدام استمان گلءِ حبراں دنت ءُ منی ءُ آئی جنگ ءُ جیڑہ اِنت کہ بگاوت مسخرے نہ اِنت کہ کس ایشرا باخوے بہ کنت بوارت۔۔۔! پمیشا من لوٹ آں کہ آئرا سیر بہ دیاں تانکہ آئی لہڑیک ءُ جوش جہل بہ کپ اِیت۔۔۔ اے نوکیں ورناھانی جوش ءُ لہڑگ مئے واباں تہل کُرتگ۔۔۔ ءُ مروچی اصلءَ من برتو رسالی اھتگ چیءَ کہ من لوٹ آں کہ تئی جنک حورجان ءِ دستءَ منی بچ مزارءِ دستءَ بہ دیاں ۔۔۔زان ئے حوری منءَ چنکس دوست اِنت۔۔۔ حوری راجانی بانک اِنت۔۔۔!‘‘
حانل ءِ دیم یکدم چشکہ چہ گلءُ وشی ءَ چٹ گپت ھنچش چشکہ پُھل چہ وتی ول ءَ در بہ کپ اِیت۔۔۔ یا ھنچش چشکہ روچ ءِ اولی بْرمش کوہ ءِ سرءَ بہ کپ اَنت۔۔۔
’’تئی گْوھارحانی دگہ چے لوٹ اِیت۔۔۔؟ ایش منی وش بحتی اِنت۔۔۔ من پر تو ندر باں تو شیہک ءَ ھموداں گچکیانی تہءَ دات ئے۔۔۔نیکہ من شہیک ءِ وھداں لوٹ اِت کہ حوری ءَ ترا بدیاں چیءَ کہ منی جنک تئی لوگءَ بروت گُڑا منی دل سارت بیت۔۔۔! براس ءُ گْوھار ءِ نزینکی ءُ سیادی زانئے چنکس جہلانک ءُ پراہ اِنت۔۔۔ من تئی یکیں گْوھار ءُ تو منی یکیں براس۔۔۔ منی دل سارت! منی چم سارت! ایش پمن یک نوکیں روچے ٹک داتگ۔۔۔ بلے تو زانئے کہ جنک ءِ پس مئے راجءِ تہءَ جنک ءِ کالخواہ ءُ کامران اِنت۔! میر حمل ءَ تو زانئے کہ آئی مزن درشتی چہ خانءَ ھم برز اِنت۔۔۔ بلے میر حمل ءَ چے ایراد ۔۔ جنک ءِ ماس من اوں ، من وتی جنکءَ تئی بچ ءَ دیگءَ اوں ۔۔ ءُ منءَ امیت ھست کہ آ انکاری نہ بیت۔۔۔ بلے گْوشگ برحق اِنت۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان وتی گْوھار ءِ حبرءِ سرءَ چشکہ چہ ڈگارءَ برز بہ بیت گْوشت۔۔۔
’’ حانل! زانئے تئی کمی ءَ من تنے وھدی مار اں ۔۔۔ من کیچءَ کدی کدی گوں وتی جندءِ زہگ ءُ چکاں مُدام تئی گپّءَ کن آں ۔۔۔ حوری ءِ آیگ بلکنا منی اے یادگیری ءُ زہیرواری ءَ چہ منی دلءَ بہ بارت۔۔۔!‘‘
’’ حدائی ذات مزن اِنت۔۔ ھرچیزءَ حداوت شر کنت۔۔ بلے چہ منی نیمگءَ حوری تئی رستگ۔۔ حوری تئی دُھتک ءُ بُتو اِنت۔۔۔ تو حوریءَ بزیر بہ بر گوں ۔۔۔ منی دل سارت۔۔۔!‘‘
ءُ پدا حانل پاد اھت ءُ چلیم ءَ ھم آورت ءُ گْوشان بوت۔۔۔
’’باریں بچار آں کہ اے مولد ءُ مزّورکار پر تئی سُبارگ ءَ چے پکتگ۔۔؟‘‘
ءُ آ گوں وتءَ ھبر دیان ڈنّءَ در کپت ءُ میر مراد جان وتی پاداں تچک کُرت ءُ وتی پہنات ءَ دْراج کدین آدینک ءِ تہءَ وتی دْروشم ءَ چاران بوت کہ اے آدینک یک دراج ءُ ٹوھیں الماری ءِ یک پلک ءَ گوں جنوک اَت۔۔ کوٹی ء ِ تہءَ یک فرشی ئیں ، سہریں رنگءِ گالی مان گیجوک اَت۔۔ بخاری ءَ آدینک ءُ شیشگی ئیں گلاس ایر اِت اَنت۔۔۔ ءُ دومی نیمگءَ یک مزنیں شخصیتے گوں کھڑکی ءَ جُپت ایر اَت ءُ ھر چیز دلجم ءُ سرجم اَت ءُ ڈنّ ءَ گمبدی ئیں کاپر ءِ کلاتءِ گرماگ ءِ وشّیں چرئکے کشان اَت۔۔۔ ءُ حویلی ءِ دْرچکانی سبزگیں پنّاں سربار اَت کہ آزمان ھم کم درا بوت کہ کلات ءِ گرماگ ءُ قہریں زمستانانی شپ میر مراد جان ءَ پہ شرّی یات اِنت اَنت کہ وھدے آ ادءَ اھت تو آئرا ھما کْوھنگیں بو ءُ وشبو ءُ ھما توار ءُ ھما روچ یات اھت اَنت کہ اگاں کیچ مکران آئی اولی گس اَت بلے ’کلو کلات‘ آئی دومی گس اَت کہ ایش ڈیھ ءِ بیخ ءُ بنیات اَت کہ مروچی ایش یکوارے پدا دنیا ءِ ارش ءُ یلگارانی بہر بوتگ اَت۔۔۔
حذمتگاریں ورنایے پہ نیمروچ ءِ نان ءَ میر مراد جان ءِ دستاں چلمچی ءِ تہ ءَ شودگءَ اَت تو شہزادگ میر حمل گوں وتی سَئیں ورنائیں بچ رامین، بامن ءُ حسن ءَ تہءَ پُترت ءُ وھدے آ میر مراد جان ءَ دیست تو آئرا بگل گپت ءُ کرتاں دیر ءَ آ یک دومی ءَ دروت دیان بوت اَنت کہ بگیر چہ زاماسی ءُ ناکوی ءَ شہزادگ حمل ءُ میر مراد جان یک دومی ءِ باز سک جہلانکیں دوست اِتنت کہ شہزادگ حمل خان ءِ نزینکیں سیاد بُوگ ءِ سبب ءَ خان ءِ پولیٹیکل آفیسر ھم زانگ بوت کہ خانءَ بازیں چیزانی سرءَ صلہ ءُ سوج دات کہ پولیٹیکل ایجنٹ کہ ساری ء َ انگریزے اَت نوں ایش چہ کراچی ءَ آئیولین پاکستانی یے اَت کہ کلات ءِ ماملگانی ذمہ وار اَت کہ رندءَ خان ءِ وتی لوٹ ءِ سرءَ سرکار پاکستان شہزادگ حمل ء َ پولیٹیکل افسر یا کہ کلات ءِ پولیٹیکل افسر یا کہ کلات ءِ پولیٹیکل ایجنٹ جوڑ کُرتگ اَت کہ آ کلات اسٹیٹس یونین ءِ تہءَ خان ءِ سول ءُ فوجداری ھر دوئیں عدالتانی مستر ءُ پاگواجہ اَت کہ جہل ءَ خاران ، لسبیلہ، مکران ءُ وت کلات ءِ مال گزاری ءِ افسر آئی چیرءَ کار کُرت اَنت کہ پہ ھردوئیں عدالتاں جرگہ ھست اَت بلے سول عدالت قاضیانی دستءَ اتنت کہ پریشی دیوانی کلات ءِ قانون ءِ نافذات کہ جہل ءَ قاضی ءِ عدالت ءُ بُرز ءَ مجلس شوری اَت کہ ایشی حلاف ءَ اپیل کمشنر و پدا بورڈ ریونیو ءَ بوت۔۔۔ فوجداری دعویانی پیسلہ جرگہ ءِ تہءَ بوت اَنت کہ جرگہ ءَ ھپت ءُ چاردہ سال ءِ سزاءِ حق اَت بلے چاردہ سال ءِ سزاایوک ءَ ڈسٹرکٹ مجسٹریٹ یا کہ خان ءِ پولیٹیکل افسر ءِ دستءَ اتنت کہ پولیٹیکل افسرءُ گوں ضلع مجسٹریٹ ءِ اختیار گون اِتنت کہ ایشانی اپیل سیشن کورٹ ءُ پدا ھائیکورٹ ءَ اڈ دَیگ بوت۔۔۔
خان ءِ مال گزاری ءُ مالیہ ءِ افسر ناظم، مصطفی ءِ نام ءَ چہ یات بوت اَنت کہ گوں ایشانی خان ءِ وتی لیوز اَت کہ ایشانی مزد ءُ پگار ءَ خان وت چہ وتی مالیہ ءَ دات۔۔
شہزادگ میر حمل ءِ اختیار باز اِتنت بلے یک ایماندار نیک ءُ دلیر ءُ بہادریں شہزادگ ءُ افسرے اَت کہ آ مُدام گوں نوکیں ریاست ءَ وتی تعلقداری ءُ نزینکیاں پہ شری سرانجام دیان اَت ءُ وت کلات اسٹیٹس یونین ءِ تہءَ آ امن ءُ ایمنی برجاہ داشتگ اَت کہ مزن مزنیں جرم کم اِتنت چیءَ کہ وت قومی چاگردءِ تہءَ قوم چہ وتءَ ترس اِتنت ءُ جرگہ ءِ سزا ھم سکّ اَت۔۔۔!
میر حمل چہ دربار ءِ ایدگہ شہزادگاں چٹ جتا اَت کہ ایدگہ شہزادگ گیشتر کراچی ءُ شال ءِ کلب ءُ ھوٹلانی تہءَ وتی زندءَ گوازینان اِتنت بلے میر حمل مُدام کلات ءَ اَت ءُ چہ وتی سرکاری دست گٹی ءُ پدا آئر کم موکہ رست کہ آ شال ءُ کراچی ءَ بہ نشتیں ، آنکہ وھدے خان صاحب میر احمد یار خان شال ، کراچی ءُ ڈنّی ملکاں درشت تو مُدام شہزادگ حمل گوں آیاں گون بوت کہ وھدے اولی وار امریکائی حکومت ءِ لوٹگ ءِ سرءَ ڈیھ ءِ حاکم امریکا شت تو شہزادگ حمل گوں آئی گون اَت۔۔۔ ءُ ایش پہ ڈیھ ءِ حاکم ءَ وت مزنیں ھبرے اَت کہ آ امریکائی حکومت ءِ لوٹ ءِ سرءَ شتگ اَت کہ راہ ءِ تہءَ آ گوں ملکہ الزبتھ ءَ ھم گوں دیوان ءُ کُرتگ اَت کہ وت ھندوستان ءُ پاکستان ءِ آزاتی ءِ وھداں وھدے بلوچستان پہ لہتے ماھاں آزات، بوتگ اَت گُڑا آئی وتی ڈنی کارانی وزیر انگریزے اَت کہ ھمے پہمندگیں ڈنی کارانی وزیر خان صاحب میر احمد یار خان ءَ اولی وار پنت داتگ اَت کہ آئی آزاتی ءِ واب پوک اِنت چیءَ کہ انگریز ءُ پرنگانی درکپگ ءَ پد خان صاحب ءِ اے امیت ءُ واھگ کہ پرنگ آئرا کمک دَینت یک وابے اَت ءُ آئی پرنگی ڈنّی کارانی وزیر آئرا صلہ داتگ اَت کہ آ گوں پاکستان ءَ الحاق بہ کنت نیکہ پاکستان پہ زور آئرا وتی نوکیں ملک ءِ تہءَ ھوارکُرت۔۔؟ بلے خان صاحب ءَ نہ زاناں پرچے چہ وتی ڈنی کارانی وزیر ءَ لوٹ کُرتگ اَت کہ آ چہ لندنءَ چہ آئرلینڈ ءَ پرائی صلح ءُ ازباب مُچ بہ کنت۔۔؟
ءُ شہزازدگانی تہءَ ایوک ءَ میر حمل خان صاحب ءِ گوں اے لوٹ ءَ تپاک نہ کُرتگ چیءَ کہ وتی جندءِ راج ءُ چاگردءِ لوٹ ءُ گزر ءُ ایدگہ جاوراں سرپد ءُ پوہ بیان آ نوکیں ملک ءِ حقیقت ءَ منّ اِتگ اَت کہ نوں اے قبائلی ءُ قومی راج ءَ گوں توپ ءُ ٹینکاں بُن دَیگ حقیقت پسند ءُ شریں حبرے نہ ات کہ اے راستی ءُ اے حقیقت ءَ زانگ بزاں المی اَت کہ تنے وھدی چشکہ مراد جان خیال کنان بوت کہ مہلوک اے راستی ءُ حقیقت ءَ نہ من اِت کہ بلوچستان، پاکستان ءِ یک بہرے۔۔۔؟ پرچاکہ میر مراد جان زانت کہ مئے ورنا ءُ مئے ایدگہ مردم تنے وھدے وتی جند ءِ لہڑگ ءُ جوشانی بانزلاں بال کنان دراھیں راجدپتر ءَ یک پرجوشیں معنایے دیگءَ اتنت کہ ایشانی تہءَ کلات ءِ نوکیں پارٹی استمان گل کہ وت خان صاحب میر احمد یار خان ءِ دست کمکی ءُ پشتوانی ءَ ٹاھینگ بوتگ اَت کہ آیانی ورناھاں کراچی ءُ دلی ءُ کابل راہ داتگ اَت تانکہ گوں مسلم لیگ ءُ کانگریس ءَ یک راہءُ یک شونے درگیجگ بہ بیت۔۔۔
ءُ نوں میر مراد جان ءِ حیال ءَ اے عنصر یکوارے پدا خان صاحب ءَ ا نیڈ دیان اِتنت کہ آ وتی آزاتی ءِ ھیالاں دیمءَ بیار اِیت۔۔۔
آزمانگ ءَ شہزادگ حمل خان ءَ حقیقی ءُ راستیں راہ ءَ پیش داشتگ اَت۔۔پمیشا نوں ھم آ وتی گْوھار حانل ءِ اے گپاں بہ منگ ءَ تیار نہ اَت کہ انونیں جاورانی تہءَ شہزادگ حمل یاگی بوگ لوٹیت کہ یا کہ خانءَ پرمایگ ءَ ات کہ آزات بلوٹ اِیت۔۔؟ یک مردمے کہ ساری ءَ آزاتی نہ لوٹ اِتگ اَت گُڑا المی نوں آ چوں اے نابوئوکیں حبر ءِ سرءَ کسے را اینڈ دیگ ءَ بہ بیت۔۔۔؟
پمیشا میر مراد جان گچکی ءَ شہزادگ حمل ءِ نوکیں امیتانی باروءَ ھچ خبر نہ اَت کہ آ چے لوٹ اِیت۔۔۔ ءُ آنکہ آئی گْوھار حانل آئر یک ’یاگی‘ یے ءِ دروشم ءِ تہءَ پیش کنان اَت۔۔۔
وت ءَ را یک دومی ءَ دروت گرگءَ پد زاماس ءُ ناکو چہ وت ءَ جتا بوت اَنت کہ مئے راج ءُ چاگرد ءِ تہءَ ایش یک عجبیں حبرے اَت کہ چیءَ کہ زاماس ءُ ناکو کدی چشیں جہلانکیں دوستی یے گوں گندگ نہ بوت اَنت ۔۔۔۔ بلے چشکہ ذکر بوتگ کہ شہزادگ حمل ءُ میر مراد جان ءِ دوستی چہ زاماس ءُ ناکو ءِ عزت ءَ برز تریں چیزے اَت کہ ایشی تہءَ آیانی وتی گْوستگیں روچانی لہتیں یات گیری ءُ ھُبّ ءُ ھدوناکی اتنت۔۔۔
میر حمل ءَ چہ جتا بوگءَ رند میر مراد جان ایدگہ شہزادگاں گوں ھم دست بوت آیاں دروت دیان بوت کہ اے ورنا چوکیں شہزادگانی ماما اَت، ءُ ھنچا ماما مردمءَ گیشتر دوست بنت۔۔۔!
حسن چہ کُلاں مستر اَت، برزبالادیں قد، سبزءُ سیاھیں چمانی بْرکش، ءُ باز گران سنگ کہ حبرجایان ءُ درگیجان ءُ مُدام گوں وابیں چمان آئی یک ازلی ءُ ابدی ئیں بشکھندی یے آئر چہ ایدگہ براساں تاک کُرتگ اَت۔۔ ءُ آ چہ خان صاحب میر احمد یار خان ءَ گیش تیز ءُ ترند گاڑی تاچینت۔۔۔!
آ وتی وانگءَ لاھور ءِ ’ ایچی سن‘ ءِ تہءَ پیلو کُرتگ اَت ءُ نوں وتی گاڑی ءُ موٹر ءُ وتی دیرگندءُ نوک نوکیں تپنگ ءُ کیمرھاں مشکول اَت کہ گوں سنگتاں کدی کدی پہ شکار ءَ دشت ءُ کوچگ ءُ میدانانی تہءَ شُت اَنت کہ آئی سنگتانی تہءَ شہزادگ دوستؔ اَت کہ آ ھردو ایچی سن ءَ یکجاہ بوتگ اَت ءُ نوں کلات ءِ سرگْوستانی تہءَ آ ھر دو یکجاہ اِتنت ءُ ھردُکاں موٹر ءُ گاڑیانی ھُب ءُ واھگ اَت ءُ ھردو سیر ءُ آروس نہ کُرتگ اَت۔ شہزادگ دوست ءِ پس رحیم جان چہ خان ءَ باز نزینک اَت نوں پیر اَت ءُ چہ خان ءَ کمکیں زار اَت بلے خان آئی قدرءُ عزتءَ کُرت ءُ ھردو سنگت وھدے یکجاہ بوت اَنت تو خان ءِ پچار ءَ کُرت اَنت۔۔
رامین چہ حسنءَ کسان اَت ءُ چہ کراچی ءِ یک انگریزی اسکولے ءِ گُڈّ ی ئیں سال ءَ پد وانگ یلہ داتگ اَت ءُ کلاتءَ اھتگ اَت کہ اِدءَ آئی گیشتر وھد خان صاحب ءِ ماحل ءِ تہءَ گوں ایدگہ شہزادگاں گوں گْوست ءُ آ کم کم نشگ ءِ نیمگءَ دلگوش اَت کہ ایشی تہءَ خان ءِ دربار ءِ خان ساماں درّا ءِ مزنیں دستے مان اَت کہ درّا کدی کدی وتی چلیم ءَ چرس مان کُرت ءُ گرماگ ءَ بھنگ وارت ءُ اگاں شہزادگے دیم بہ کپتیں تو آئرا ھم لوٹ اِت ءُ پدا خان، دربار، ءُ وزیر ءُ وکیلانی بابت ھما ھما گپاں جت کہ بلکنا راستی ءُ حقیقت چش نہ اَت چشکہ آ ایشرا پیش کُرت۔۔۔۔ بلے درّا ءَ کئے داشت کُرت کہ آئی زبان ءِ وش لسانی ، آئی حبرانی بند ءُ تند ءُ آئی وش اخلاقی، بے راہ ءُ مگوزیں شہزادگاں ھم راہ ءِ سرءَ آورت۔۔ ءُ رامین اولی وار چرس خان ساماں درّا ءِ چلیم ءِ تہءَ کش اِتگ اَت ءُ بھنگ ھم وارتگ اَت کہ آئی پسّ ءَ تنے وھدی خبر نہ اَت۔۔۔ ءُ شکل ءُ صورتءِ تہءَ چہ حسن ھم زیبا اَت کہ مردم کدی کدی آئی جنکے بُوگ ءِ مارشت زُرتاں ۔۔۔
بامنؔ کسان اَت ، بلے چہ حداداد مزن اَت کہ حداداد مروچی اِدءَ نہ اَت کہ نوک نوک اسکولءَ شُت ءُ اھت ءُ یک استادے آئرا تنے وھدی گسءِ تہءَ وانینت کہ عمر ءِ تہءَ چہ کُلاں کسان ءُ گْونڈ اَت بلے بامن کلات ءِ اسکول ءِ تہءَ ونتگ اَت ءُ گیشتر وتی زبان ءِ تہءَ گپ جتءُ چو وتی براتاں انگریزی ءِ لوز مان نہ کُرت۔۔ ءُ بگیر چہ حداداد دراھیں براتانی عمر چہ یک دومی ءَ سالءُ دو سال کم اَت ءُ دراہ وتی بیستمی سالانی تہءَ اِتنت بگیر چہ خداداد کہ نوں ھشت ءُ نُھ سال ئیگ اَت کہ میر حمل ءِ چہ کُلاں کستریں بچ اَت کہ چہ حداداد ءَ ساری حوری پیدا بوتگ اَت کہ عمرے ھبدہ ، ھژدہ سال اَت ءُ مروچی چہ ماما ءَ وتءَ را چیر داتگ اَت چشکہ آ بزانت کہ ماما پرآئی رسال ءَ اھتگ اَت۔۔۔
میر حمل ءُ مراد جان گچکی نان ءِ سرءَ نشت اَنت ءُ گوں آیاں حسن، بامن ءُ رامین ھم نان وارت وھدے ماس حانل وتی چلیم ءَ پُھر کنان مردءُ بچءُ براس ءِ نان ورگءَ چاران بوت چشکہ مروچی آئی دل سارت اَت کہ آدراہ یکجاہ نان ورگءَ اَتنت کہ زوتاں زور نوں یک دگہ مزنیں نانے چشکہ پر اَت وھدے مزار ءُ حوری ءِ سانگ بوتیں ۔۔۔! ءُ حانل وتی چلیم ءَ کشان چہ گلءَ بات اَت کہ آئی جنک حوری پہ وش نامی چہ وتی گسءَ پاد آیگ ءَ اَت۔۔! آنکہ آ زانت کہ المیں پیسلہ حمل ءِ دستءَ اَت۔۔۔
ءُ مروچی وتی مرد حمل ءَ چاران آئرانہ زاناں پرچا اے مارشت بوت کہ حمل ءِ دراھیں مُود اسپیت گشتگ اَت ءُ آئی سوزیں چمانی بْرکش کم اَت ءُ آئی سہر ءُ اسپیتیں بدن کمکیں مونجا ءُ ملور اَت کہ حانل ءِ حیال ءَ بلکنا ایش دراہ کلات ءِ سیاسی جاور اِتنت کہ آئی مردءِ دیمءَ درا اِتنت ءُ آ وتی دلءِ تہءَ دعا کنان بوت کہ حدا بہ کنت کہ اے جاور پہ وشی ءُ وشالی تہر بہ بنت نیکہ آیوکیں روچ کلات ءِ سرءَ چشکہ باس سکّ گْوزان بہ بنت۔۔۔ ءُ چہ آسودگیں روچانی ترسءُ لرزءَ آ وتی چلیم ءَ کٹ کٹینان بوت ءُ بچءُ مردءُ براسءَ چاران ، خیراتءُ ندرْ بوان بوت۔۔۔!
نان ورگءَ پد وھدے در شت اَنت ءُ ایوک ءَ زامات ءُ ناکو بلکنا گْوستگیں روچانی دو سنگت یکتنا ءُ ایوک کپت اَنت، تو میر مراد جان وتی دنتاناں یک باکسءِ تیلی ءَ کونڈان جُست کُرت۔۔۔
’’خان صاحب آکر چے لوٹ اِیت۔۔؟‘‘
’’خان صاحب ءِ سر گشتگ۔۔۔‘‘ میر حمل یک زہر کندیں بشکھندگی ءِ تہءَ گْوشان بوت ءُ میر مراد جان وتءَ را راست کُرت ءُ گوں وتی کسان ءُ زڑوکیں چماں جُست کُرت ’’ منی وتی حیال ھمیش اِنت کہ خان صاحب وتی آزاتی ءِ بیرک ءَ چہ وھدءُ ساری بُرز کنان اِنت۔۔۔؟ ءُ اگاں چش بوت گُڑا ایش مئے حق ءَ نہ بیت۔۔۔!‘‘ ءُ یک زرے چُپی ءَ پد وتاں چشکہ چہ وتءَ جُست بہ کنت ’’گُڑا چے بیت۔۔۔؟‘‘
ءُ حمل چشکہ آئرا لکمہ دیان پدا ھما ساری ءِ زھر کندءِ تہءَ گْوشان بوتءُ وتءَ را بالشتءَ تکہ کُرت۔۔۔
’’ پد ھر چیز پْرش اِیت ءُ ھچ چیزے نہ مان اِیت۔۔۔!‘‘
’’ تو گوں خان صاحب ءَ گپ جتگ کہ چشیں پیسلہ شر نہ بنت۔۔۔؟‘‘ میر مراد جان جُست کُرت
’’ من مُدام شپ ءُ روچ چہ ماھے ءَ ھمے گْوشان اوں کہ ایش ردیں پیسلہ یے کہ اگاں آ وتی بیرکءَ بُرز بہ کنت۔۔پرچا کہ وفاق ءِ پوج تیار اِنت ءُ اے زْرمبشت دمانی تہءَ چو حاکوتاں ڈھر اِیتءُ کپ اِیت۔۔‘‘
’’گوں خان صاحب ءَ کُجام مدت ءُ کُمک گون اِنت کہ آ چشیں پیسلہ کنگءَ اِنت۔۔؟‘‘
’’نہ زاناں کہ آئرا اے اِشک چہ بُرزءَ رستگ یا کہ چہ جہلءَ۔۔۔!‘‘
’’بزرءَ کئے اِنتءُ جہلءَ کئے اِنت۔۔۔؟‘‘
’’منی سر پر نہ کپ اِیت۔۔‘‘ میر حمل نا اُمیتی ءِ تہءَ گْوشان بوت ءُ میر مُراد جان گْوشت
’’ منی حیالءَ نابزانت ءَ بِل کہ وت بزانت۔۔۔!‘‘
’’ بلے یک مردمے ءِ نابزانتی یک مردمے ءَ متاثر کنت، وھدے خان ءُ حاکمے ءِ نابزانتی شارے ءَ بیران کنت۔۔۔ !‘‘ میر ءِ گپانی تہءَ نااُمیتی یے اَت
’’ خان صاحب ءَ سوج دیوک کئے اَنت۔۔۔؟‘‘
’’ لہتے استمان گلءِ باسکءُ سروک ءُ لہتے سردار!‘‘
ءُ میر مراد جان کھندگے جت ءُ گْوشت۔۔۔
’’ سردار گوں خان ءَ۔۔۔؟ من ءَ باور نہ یات۔۔۔!‘‘ ءُ آ درّائینت۔۔۔ ’’ سردار گوں خان ءَ۔۔۔؟ میر حمل تو گْوشگءَ ئے۔۔۔؟ من ءَ باور نہ یات۔۔کہ کدی سردار گوں خانءَ گون بنت۔۔۔ سردار گوں نصیر خان نوریءَ ھور نہ بوت اَنت، کہ نصیر خان آیانی چک چینی ءَ پہ وتی لشکر ءِ تہءَ لس رستگے جوڑ کُرتگ اَت گُڑا اے سردار کہ نصیر خان ءَ گوں گون نہ بوتگ اَنت نوں گوں مئے نوکیں دورءِ خان ءَ چون گون بنت۔۔۔؟ سردار چہ بندات ءَ گوں ڈیھ ءَ دگا کُرتگ۔۔۔ ءُ پرنگ ءِ دورءِ تہءَ سردار چہ کُلاں گیش زور آور ءُ طاقتور بوتگ کہ پرنگ آیانی یک اڈرگے جوڑ کُرت ءُ خان صاحب ایشرا زانت۔۔۔ آ لائکیں مردے بلے پدا پرچے آ سرداراں زُرتگ۔۔ منی سرپر نہ بیت۔۔۔! ‘‘
ءُ میر حمل گْوشان بوت۔۔۔
’’دراہ سردار گوں آئی نہ اَنت، بگیر چہ جھالاوان ءِ لہتے سرداراں کہ اے سردار من زان آں کہ بے باور ءُ بد زُبان نہ اَنت ءُ گیرتی سردار اَنت، کہ تاں مرک گوں خانءَ اوشت اَنت بلے آیانی مرئگ ءُ جنگءُ پسات ءِ تہءَ مُلک آزات نہ بیت یک جنگے پاد کئیت ، یک پساتے پاد کئیتءُ سرچست کنت ءُ پدا وفاق ءِ لشکرءُ فوج کئیت ، کاروائی بیت ءُ ھرکس ترگہ ءُ رگہ بیت۔‘‘
’’خان چے لوٹ اِیت۔؟‘‘
’’ خان گْوستگیں معاھدہ ءُ ایگریمنٹانی حوالگءَ دنت چشکہ آ وتی قانونی جنگءَ بہ کنت ءُ پیش بہ داراِیت کہ آئی ڈیھ ءِ گْوستگیں روچاں یک آزاتیں حیثیت ءُ درجگے بوتگ۔۔۔! آنکہ ایش ھنچش بوتگ بلے طاقت ءُ زور ءِ دیم ءَ قانون زور آورءِ چل اِیت، کمزورءِ قانون نہ چل اِیت۔۔! ءُ خان صاحب ءِ قانون چارہ جوئی ءِ حیثیت یک پرکایے بوتگ۔۔۔ آنکہ چہ ھندوستان ءِ بہر ءُ بانگ ءَ ساری وت مسلم لیگ ءِ مردم خان ءِ قانونی چارہ جوئی ءَ من اِتگ بلے نوں کہ دو ملک جوڑ بوتگ اَنت گڑا سیمی ملک ءِ گنجائشت ایشی تہءَ نیست اَت چہ جائیکہ اے سیمی ءِ قانون ھر چنت کہ زورآوریں بوتیں ۔۔۔ پرچا کہ راج دپتر کمزوریں قانون ءَ نہ من اِیت، راج دپتر ءِ وتی پیسلہ اِنت۔۔۔!
ءُ پدا خان وت گوں وتی دستاں الحاق کُرتگ، دیوان خاص ءُ دیوان عام ھردو خان ءِ پیسلہ ءَ نہ من اِتگ بلے خان الحاق کُرتگ ءُ ایش یک راجدپتر ی راستی ءُ حقیقتے ءُ خان بلکنا شریں پیسلہ یے کُرتگ کہ بائد اِنت کہ خان نوں مہلوک ءَ تباہ ءُ برباد مہ کنت ءُ وتی پیسلہ ءَ بوشت اِیت۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان وتی سرءَ سُرینان نااُمیتی ءِ تہءَ گْوشت۔۔۔
’’ بس حدا حیر بہ کنت۔۔۔! منی سہی بوتگ تو حیال کُرت کہ بیایاں شُمارا بہ گنداں خان صاحب ءَ بہ گنداں ءُ گوں تو یک دگہ عرضے ھم بہ کن آں ۔۔۔‘‘
میر حمل گُڈّی ئیں ھبر ءِ سرءَ گْوشان بوت۔۔۔
’’ چے عرضے؟‘‘
’’ من لوٹ آں کہ تئی جنک حور ی ءِ دستءَ اَچ تو پہ وتی بچ مزارؔ ءَ بلوٹ آں ۔۔۔!‘‘
ءُ میر حمل بشکھندگ بوت۔۔۔
’’من وتءَ را اَچ تو داشتگ کہ من حوری ءَ بہ دارآں ۔۔۔ حوری تئی جنک اِنت۔۔۔ حوری ترا رستگ! حوری تئیگ اِنت۔۔ لوٹ ئے نوں دعا پاتحا بہ بیت ، گُڑا من پریشی ھم حاضرآں ۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان وتی دستءَ تچک کُرت ءُ آئی زان ءَ ایر کُرت۔۔
’’ منءَ اَچ تو ھمے اُمیت بوتگ! راستی تئی حون ءِ تہءَ یک بادشاہ ءُ یک حاکمے ءِ حون تچگءَ اِنت۔۔۔!‘‘
پدا میر حمل پاد اھت ءُ جُست کُرت۔۔
’’ تو خان صاحب ءَ کدی گندگ لوٹ ئے۔۔؟‘‘
’’باندا سُہبءَ۔۔!‘‘ میر مراد جان گچکی گْوشت۔۔۔ ’’ چی ءَ کہ منءَ وزیر ءُ دربار ھمے ھالءَ داتگ۔۔!‘‘
’’خیر تو نوں آرام بہ کن۔۔ شپءَ، گوں تو دیوان بیت۔۔!‘‘
ءُ پدا میر حمل درکپت ءُ میر مراد جان ایوک ءَ منت ءُ بامءَ چلان بوت ءُ دعا لوٹ اِت کہ چے حوری ءُ میر مزار ءِ سانگءَ ساری بہ کنت کہ ھچ چیزے مہ بیت۔۔!
٭٭٭
(2)
میر مراد جان گچکی ءُ شازادگ حمل ءِ ، ھردوکانی نیام ءَ ھمے پیسلہ بوت کہ حوری ءُ مزار ءِ سانگ ءِ ’اوکڑ‘ ءَ انکس دراج کنگی نہ اِنت بلکنا ایشرا باز گْونڈ ءُ دعا ءُ پاتحا ءِ تہءَ ھلینگی اِنت کہ رندءَ ماہءَ کپے کہ حدا دلاں وش بہ کنت گُڑا یک مزنیں مُچی یے پہ سیرءُ آروس ءَ اڈ دَیگی بیت کہ اے مُچی ھردوئیں کہولانی دلءِ مُچی یے بیت۔۔!
میر مراد جان گچکی شازادگ حمل ءِ نیمگءَ چہ سوج ءُ صلاح ءَ منّ اِت ءُ ھما ھشیم ءُ دیگر شاھی ماحل ءُ آئی کش ءُ گورءِ شازدگانی گساں چہ لہتے مردم اھت اَنت ءُ شاھی مسیت ءِ امام عرض محمد گوں وتی ھِنی ھِنگیں ریش، اسپیتیں پُچ ءُ زردیں دستمال پیمیں چادرءَ کوپگاں مان گیجان ءُ تسبیہ دور دیان میر حمل ءِ گاڑی ءِ تہءَ پُترت کہ میر حمل ءِ ماڑی شاھی ماحل ءِ کشک ءَ روٹکی دمَگ ءَ اَت کہ اَچ اِداں شاھی مسیت ءِ کُنگرہ ءُ مینار درا بوت ءُ درنیام ءَ شاھی ءِ دراجیں دیوان اَت ءُ نیام ءَ ماحل وتی گْوستءِ یاتانی تہءَ اوشتوک اَت!
میر حمل ءِ ماڑی ھم کْوھن ءُ نوکءِ بوءَ دات کہ ایشی یک بہرے پرنگیانی زمانگ ءِ نکشہ یے اَت کہ زمین جُمب ءَ پد گوں دار ءُ شیشگاں بستگ اَت، ءُ چہ ایدگہ نوک بستگیں ماڑی ءَ جتا درابوت کہ نوکیں ماڑی آنکہ گوں کْوھنگیں ماڑی ءَ ھوار بندگ بوتگ اَت بلے مردم ء ِ چم بہ کْوھنیں بہرءَ اولی وار کپتگ اَنت وھدیکہ نوکیں بہر جتا ءُ بے رنگ درا بوت۔۔۔!
ماڑی ءِ مزن ءُ دراجیں نندوکیں کوٹی ءِ تہءَ کہ آئی کھڑکی روٹکی نیمگءَ پچ بوت اَنت کوہءِ کسانیں بٹ اِت اَنت کہ ایش چو بزاں کلات شارءِ گُڈ سر اَت۔ کہ اَچ ادا دْرچک کوہ ، آزمان درا زیبدار درا بُوگءَ اِتنت کہ نوں ھمے کوٹی ءِ تہءَ لہتے شازادگ پیرءُ ورنا نندوک اِتنت ءُ درا وتی شازادگی لیوس ءِ تہءَ اتنت یعنے اسپیتیں پُچ ءُ سیائیں صدری کہ ھمے صدری ءُ کوٹانی کشکءُ کُنڈاں بلوچی دوچ ءُ پدا اسپیتیں پاگ کہ مول اِش بستگ اَت ءُ دراھیں مردمانی دیم بْرکش دیان اَت چشکہ ورنائیں شازادگ وت پہ وتی جند ءَ ھمے ڈولیں مرادانی روچ ءُ شپ ءِ حیالاں کنان اِتنت!۔۔
ھمے پانزدہ ءُ بیست مردمانی ساڑی بُوگ ءَ مولی عرض محمد شاھکاڑاں وتی گُٹ ءَ ساپ کنان وتی چپ ءُ راست ءَ حمل ءُ میر مراد خان گچکی ءَ چاران بوت کہ آ میر مراد اخان گچکی آئی چپیں نیمگءَ ءُ شازادگ میر حمل آئی ءِ راستیں دستءَ وتی زانوانی سرءَ نندوک اَچ آئی چٹ نزینک نشتگ اَت ءُ ایدگہ مردم چپ چپان آیاں چاران اِتنت۔
ءُ پدا مولی عرض محمد بہ حمل ءَ دیم کُرت ءُ جُست کنان بوت۔
’’تئی جنک ءِ نام؟‘‘
’’بی بی حوری‘‘ میر حمل گْوشت ءُ چپ نندوک بوت۔۔۔ پدا مولی بہ میر مراد جان گچکی ءَ دیم کنان ھمے جُست پدا درّائینت
’’ تئی بچّ ءِ نام۔؟‘‘
’’مزارخان‘‘
ءُ پدا مولی عرض محمد یکوارے دوارگ وتی دلگوش ءَ گوں شازادگ حمل ءَ کنان گْوشت۔۔
’’ تو وتی جنک بی بی حوری کہ آئی نام اِنت، میر مراد جان گچکی ءِ بچّ میر مزار خان ءَ داتگ ئے ءُ دئے؟ ‘‘
’’من داتگ ءُ ھم دیاں !‘‘ شازادگ حمل سرجم ءُ دلجم ءَ پسو دات۔۔۔ ءُ نوں مولی عرض محمد وتی دلگوش ءَ گوں میر مراد جان ءَ کُرت ءُ پول کُرت
’’ تئی بچ میر مزار خان کہ ترا اِے نام ءِ دگہ بچ نیست ، میر حمل ءِ جنک حوری کہ آئیءِ دگہ جنک پرے نامءَ نیست، تو پرائی ایشرا کبول کُرتگ۔۔؟‘‘
’’من کبول کُرتگ ءُ کبول کن آں ‘‘ میر مراد جان گچکی گوں وتی کراکلی کُلا ءُ زڑوکیں چماں مروچی گیشتر وش درا بوت۔۔
پدا میر مراد جان ءِ جنک ماھناز ءُ میر حمل ءِ بچ رامین ءِ نیام ءَ سانگ بوت ءُ مولی عرض محمد اَچ آیاں یکوارے پدا ھما پول کُرتگ ءِ جُستاں کنان بوت کہ ساریءَ حوری ءُ مزار ءِ باروءَ کُرتگ اَت ءُ ھنچش دو سانگ یکجاہ بوت اَنت۔۔
ءُ پدا مولی عرض محمد پہ پاتحا ءَ وتی دستاں بُرز کُرت کہ ایدگہ مردم گوں آئی دستانی بُرز کنگءَ وتی دستاں پہ بامءَ چست کُرت اَنت ءُ ماڑی ءِ دراجیں کوٹی ءِ تہءَ چشکہ مکسکانی توارءَ یک کسانیں ریمبگے پرشت،ءُ عرض محمد سورت فاتحہ ءَ ونت ءُ پدا ھرکس وتی دعایاں چشکہ وتی دیم ءَ مشتءُ شان بوت ءُ درا میر حمل ءُ میر مراد جان گچکی ء َ مبارکی دیان بوت اَنت۔۔۔مبارک بہ بیت۔۔۔ مبارک بہ بیت۔۔۔ءُ میر حمل ءُ میر مراد جان گچکی مہلوک ءِ مبارکی گران بوت ءُ وش وشال بوت اَنت۔۔۔ کہ پہ میرمراد جان گچکی ایش یک مزن ءُ مستریں حبرے اَت کہ آئی ھم سْیادی ءُ نزینکی گوں شاھی خاندان ءُ کہول ءَ گیشتر ھمگْرنچ ءُ سک بُوان اتنت کہ یک قومی ءُ تمنی زندءِ تہءَ چہ کُلاں مزنیں درجگ ھمے سیرءُ سانگ بندیانی اَت کہ ادءَ دراہ مردم ھمے لوٹ اِتنت کہ آیانی نزینکی گوں مزنیں کہول ءُ خانداناں بہ بیت ءُ احمد ذئی ءُ گچکی دہ بلاھیں قوم ءُ خاندان ءُ کہول اِتنت کہ احمد زئی بادشاہ ءِ قوم اَت کہ ایشی ھمسیادی ءِ تہءَ میر مراد جان گچکی ءَ ھنچا وش بُوگی اَت۔۔!
ڈنءَ روچ تنے وھدی پہ میر ی ءِ برزگیں کوٹ ءُ کلات ءَ برز اَتءُ جون ءِ ماہ ءِ زردیں دیگرءِ تہءَ سروپ، زردالو، بادام، آڑو ءُ انجیر ءُ چیری ءِ دْرچکانی پن چو یک مہ لقاہ ءِ گْوشانی دُرّاں سرسران اتنت ءُ یک وشیں چرئک ءِ دور چمبیلی ءُ درھنے ء ِ بواں چہ کوھاں آران میر حمل ءُ میر مُراد جان ءِ پونز ءُ وجود ءِ تہءَ ڈیک دیان اَت کہ چہ ایدگہ ’اولڑ‘ءِ ایدگہ مہمانانی در رَوگءَ پد آ بنگلہ ءِ تہءَ یکتنا ءُ تانا منتگ اَت ءُ ماڑی ءِ جاندمی نیمگءَ باگءِ نیمگءَ درکپتگ اَت کہ حانی گوں لہتے شازادی ءُ ھمساھگ ءِ زالکار ءُ جنیناں ماڑی ءِ کُتبی کشگ ءَ کْوھنگیں بہرءِ تہءَ چلیم چکگءُ مبارکی ءُ چاء ورگءَ مشکول اتنت کہ آیانی گل ءُ بالءُ وشی ءِ تواراں میر حمل ءُ میر مُراد جان گوشداران اِتنت۔۔
بلے میر مراد جان ءَ میرحمل وتی جند ءِ ویل ءُ جنجالاں گوں اڑاِتگ کہ نوں وتی سانگ ءُ سانگبندی ءِ کارچرءَ تماسر کنان آ یکوارے پدا ھما زمین جُمبیں ءُ آریپیں مشکلءُ گرانی ءَ گوں دلگوش بوگ لوٹ اِت کہ اے سرحال چشکہ ھرجاہ گوں ساھگءُ ارواح ءَ گوں آیاں گون اَت ، چہ جائیکہ آ واب بوتیں کہ آگہ، وارتیں کہ گشتیں ، نندوک بوتیں یا کہ گرداں بوتیں ، گُڑا اے سرحال آیانی پکرءُ حیالانی تہءَ موجود ءُ ساڑی اَت کہ ایشرا چشکہ شموشگ نہ لوٹ اِت، ءُ نیکہ ایش شموشت بوت۔۔۔
پمیشا شازادگ حمل جُست کُرت۔۔۔
’’ گوں خان صاحب ءَ تئی دیوان زاناں انشپی اِنت۔۔ منءَ سُہبی وزیر دربار خان بہادر عظیم خان حال داتگ اَت، بلکنا ترا ھم حال داتگ۔۔۔!‘‘
ءُ میر مراد جان چہ باگءِ راہءُ کشک ءِ سنگ ءُ ڈونکاں وتءَ را پہریزان گْوشان بوت۔۔۔
’’ھو! من ءَ سہبی عظیم خان ءِ کلوہ ءِ ودار اَت، کہ رندءَ آئی کلوہ اھت کہ خان صاحب انشپی دیوان خاص ءِ مراگاہ ءِ تہءَ منءَ لوٹ اِتگ۔۔‘‘
ءُ میر حمل گْوشان بوت۔۔
’’ اے شریں حبرے کہ خان صاحب ترا وتی حاصیں دیوان مراگاہءِ تہءَ لوٹ اِتگ، کہ اُدامردم وتی دلءِ گپاں جت کنت نیکہ ھنچا دیوان کنگءِ چے متلب۔۔۔!‘‘
’’ ھو! من ھمے حیال کناں کہ خان صاحب کدی کدی ترا لس دیوان ءِ مراگاہءِ تہءَ لوٹائینت کہ اُدءَ ھچ سرحالے نہ بیت، ءُ من لوٹ اِت، کہ منیءُ آئی دیوان ایوکءَ بہ بیت تانکہ من وتی دلءِ گپّاں بجن آں ۔۔۔!‘‘
ءُ پدا آ جاندمی دمَگ ءُ باگ ءِ گُڈسرءَ سر بوت اَنت ءُ چہ باگ ءِ گُڈّی ئیں دروازگ ءَ کہ پچ اَت، آ ڈن ءَ درکپت اَنت کہ اِدءَ یک سیائیں ڈلے اَت، ءُ پدا یک بٹ ءُ بلے بنا بوت کہ آ روان ھمے بٹ ءُ بلو ءِ سرءَ نشتاں ءُ دُور روچ ءِ کپگءَ چاران بوت اَنت کہ روچ ءِ پومپ اَچ شاناں ءُ تپد دیان نوں چشکہ وتی گُڈی ئیں مزل ءَ سربوان اَت، کہ پدا بلکنا اے کوھانی پُشتءَ آئی تپد ءُ گرمائشت ءُ دراھیں رُوژنائی زیان بیت تانکہ یکوارے پدا کسے ایشرا دومی سُہب ءَ آس بہ دنت ،بُن بہ دنت کہ ایش یکوارے پدا وتی پند ءَ یکوارے پدا بنا بہ کنت۔۔!
ھمے کپوکیں روچءَ چاران شازادگ جُست کُرت۔۔۔
’’ من ءَ نہ تور اِیت کہ خان صاحب نوں کسے ءِ حبرءَ زور اِیت ، پرچا کہ آئی ءَ چشکہ پیسلہ کُرتگ کہ گوں وفاقءَ مڑگی اِنت۔۔!‘‘
’’ تئی وتی قیاسءُ گمان ءِ سبب چے اِنت۔۔‘‘ میر مراد جان وتی دراجیں جامگءِ تہءَ وتی مزنیں لاپءَ مشان جُست کُرت۔ءُ شازادگ حمل ءِ سبزیں چم کپوکیں روچ ءِ تہءَ گیش سبز بوان بوت اَنت ءُ آپسو دیان بوت۔۔
’’ منی گمان ایش اِنت چشکہ من ترا ساری ءَ حال داتگ، وفاق ءِ تہءَ کسے نندوک پہ وتی جند ءِ پائدگ ءُ سیت ءَ بلوچستان ءِ ڈیھ ءَ آسے مان گیجگ لوٹ اِیت تانکہ آئی کار ھم بہ بیت ءُ بلوچستان ءِ تہءَ پاد آئوکیں آس ھم سارت بہ بیت۔۔!‘‘
’’بلے ایش چون بوت کنت کہ وفاق ساری ءَ پساتے بیاراِیت ءُ پدا ایشی ءَ سارتیں آپ مان بگیج اِیت۔۔۔؟ اگاں اے پسات زیان نہ بوت۔۔؟‘‘
ءُ میر حمل بشکھندگ بوت۔۔۔ ’’ بچار اصل چیزھمے ’اگر‘ ءِ تہءَ اِنت، کہ اگر چشبوت، اگر ایش بوت۔۔۔ ءُ اگر آ بوت۔۔۔ ءُ خان صاحب ھمے ’اگر‘ ءِ تہءَ وتی دراھیں ھیکاں یک تورگءَ تہءَ کُرتگ کہ اے دراہ پرشتاں گُڑا یکجاہ پُرشتاں ۔۔۔
’’ بلے اگاں ایش نہ پرشتاں گُڑا؟‘‘ میر مراد جان جُست کُرت ءُ وتی جُستءِ سرءَ بشکھندگ بوت چشکہ آ یک شریں جُستے بہ کنت۔۔۔
’’ اگاں ایش نہ پرشتاں گُڑا ایش خان صاحب ءِ وشی بحتی ءُ مئے دراھینانی وش بحتی۔۔۔! بلے من زان آں کہ اے دراھیں ھیک یکجاہ پرشت اَنت ءُ پہ خان صاحب ءَ ھچ چیزے ھچ شے یے پشت نہ مان اِیت۔۔ پرچا کہ ’اگر‘ ءِ جُستءِ تہءَ یک بے یکینی ءُ بے سکھتی یے مان اِنت ءُ اگاں یک سیاسی سروکے ءَ یک حاکمے ءَ اے خبرنہ اِنت کہ آئی کُرتگیں کارانی تہءَ چنکس سکھت ءُ یکین مان اِنت ءُ چنکس نہ اِنت گُڑا آئرا راہ دربرءُ سروک بُوگءِ حق نیست۔۔۔!آنکہ زند مردم سکھت ءُ یکینے نہ اِنت۔۔ءُ یک راھدربر ءُ یک سیاست کارءُ یک حاکمے ءِ زندءِ تہءَ حطرہ زورگی اِنت بلے ھنچش حطرہ کہ اُدءَ صدءِ تہءَ 99بہر ءِ تہءَ دلجم بہ بیت یا کہ نود بہر ءِ تہءَ آ وتی سکھت ءُ یکین ءَ سوگہ کنت کہ ایوکءَ پشت کپتگیں دہیں بہرانی باروءَ آ یک حطرھے زوراِیت۔۔۔ بلے اِدءَ آئرا نود ءِ نود بہرانی تہءَ بے سکھتی ءُ بے یکینی آیگءَ اِنت ءُ ایوک ءَ دہ بہرانی تہءَ آ وتءَ را سوگہ حیال کنت کہ اے دہیں سوگہی، سوگہی یے نہ اِنت۔۔۔ پمیشا انونیں جاورانی تہءَ حطرہ ھمیش اِنت کہ خان صاحب ءِ دراھیں ھیک پرشت اَنت۔۔!‘‘
ءُ پدا میر مراد جان جُست کُرت۔۔۔
’’ بلے من اِشکُتگ کہ تو یاگی بئے چہ جائیکہ خان صاحب گوں وفاق ءَ ٹہہ بہ کنت کہ مہ کنت۔۔۔؟‘‘
ءُ آ کھند اِت ءُ جُست کُرت۔۔’’ ترا کئے چش گْوشتگ۔۔۔؟‘‘ ءُ پدا وت پسو دیان بوت۔۔۔’’ منی حیال ءَ اے دراہ حانل ءِ گپ اَنت۔۔۔ حانی ءِ دپءَ ماش ھم ترّ نہ بیت۔۔ آئی سیاست چہ دنیا ءَ جتا اِنت۔۔۔ خان صاحب ءِ مزنیں پُشتی وانی حانی اِنت کہ سردار ءُ نواب ئُ ٹکریاں بد رَد کنت کہ آ خان ءَ یلہ داتگ اَنت کہ خان مروچی وتی ماحل ءِ تہءَ ایوک اِنت، یکتنا اِنت۔۔۔ ءُ ما گْوشاں کہ اگاں خان راست بہ بیت ءُ حطرہ زور اِیت، ءُ گوں عقل ءُ پہم ءَ گام بزور اِیت گُڑا من اولی مردم باں کہ آئی پدا ریاں ۔۔۔ بلے کسے عقلءِ راہ ءَ یلہ مہ دنت۔۔۔ ءُ من گوں تو گْوشاں میر مراد جان کہ من یاگی باں ۔۔ بلے خان صاحب ءَ نہ باں ۔۔۔! ‘‘
ءُ میر مراد جان ءِ چمانی زڑگ تیز ءُ ترند بوت۔۔
’’ توچوں یاگی بئے؟ ‘‘
’’ چہ خان ءِ چن ءُ لانچءَ جتا۔۔!‘‘
’’ چے ایش چو خان ءِ پیسلہ ءَ یک زوتءُ اشتاپیں پیسلہ یے نہ اِنت۔۔؟‘‘
’’ خان یاگی نہ اِنت۔۔ خان پہ وت ھم نامے لوٹ اِیت۔۔ خان وتی جندءِ خانی ءَ پشت ءَ اِنت۔۔۔ آ لوٹ اِیت کہ من بگاوت بہ کن آں ، گُڑا وفاق منءَ چیزے انام ءُ ٹیکی دنت ءُ من دراھیں عمر ھمے نامءُ لنککے نانءِ سرءَ وش باں ، لاپ ولین آں ۔۔۔تئی خان صاحب ءِ ولین اِیت۔۔۔ یا کہ لاپ ولینگ لوٹ اِیت، ءُ دگہ ھچ چیزے نہ اِنت۔۔۔! بلے اگاں من یاگی باں گُڑا آئی ءَ یک لیکہے بیت، ءُ آ چہ خان، سردارءُ نوابانی یاگی گری ءَ جتائیں یاگی گری یے بیت۔۔۔!‘‘
’’ تئی متلب لس اُلس ءِ یاگی گری۔۔؟ بلے اُلس کُجا اِنت،،،چے دراہ بگجت ءُ شپانک نہ اَنت۔۔۔ چے تو چو خان ءَ جتا نہ بئے۔۔۔؟ چے تو وتءَ را حوک نہ کن ئے۔۔۔ وت کُشی نہ کن ئے۔۔۔؟‘‘ میر مُراد جان حقیقت پسند بُوان جُست کُرتءُ میر حمل گْوشت۔۔۔
’’بلے ایش چہ خان صاحب ءِ اذیت کوشی ءَ شرتر اِنت۔۔! دہ سال ساری تو وفاق ءَ گوں الحاق کُرت، ملک ءَ دات،دستخط کرت، ءُ مروچی تو بزھگیں مہلوکءَ توپ ءُ گلولگانی بہر کن ئے ءُ بگاوت کن ئے۔۔۔! ایش بوت نہ کنت۔۔! اگاں من بگاوت کرت گُڑا منی بگاوت ءِ تہءَ ھرکس گوں من اھت منی ھمراہ بوت شرءُ اگاں کسے نہ یات گُڑا تاں وتی مرک من یک ءُ تانا جنگ کن آں ، من مہلوک ءَ نہ کُشتاں ، آنکہ من بلکنا وتءَ را بکشاں بلے من اگاں یاگی بُوت گُڑا لس مردمانی زور ءَ باں کہ اگاں مروچی چار مردم منی پُشت ءُ دیمءَ نئیت گُڑا باندا ایش گیش بنت، ءُ اے جُہد جاریءُ ساری مان اِیت۔۔۔ کہ چہ خان صاحب ءِ نیکہ زندگءُ نیکہ مُرتگیں زندءَ یک بہرءِ یاگی گری شر تر بیت۔۔۔!
ءُ میر مُراد جان گْوشان بوت۔۔
’’ اصل ءَ تئی حبر راست اِنت، بلے منی حیال ءَ مارا حقیقت پسند بُوگی اِنت، چیزاں راستی ءِ چماں گوں چارگی اِنت کہ دنیا ءِ تہءَ نیشنلزم ءُ قوم پرستی ءِ لہڑگ ءُ جوش یا کہ ایشی حقیقت چہ دومی جنگ عظیم ءَ پد دنیا ءِ دیمءَ اھتگ کہ مروچی دنیا ءِ تہءَ قومی ریاست جوٹ بوتگ اَنت، کہ اے قومی ریاست بازیں المی ئیں لوٹ ءُ گزراں پیلو کن اَنت کہ پہ یک قومی ریاستے ءَ اے لوٹ ءُ گزرانی پیلوی کنگ چشکہ المی اِنت، کہ چہ کُلاں مزنیں چیز ڈگار، زبان ءُ دود ءُ ربیدگ ءُ یکین اقتصادی ءُ مالی گزر اَنت کہ ھردوئیں ملک ھندوستان ءُ پاکستان اے لوٹ ءُ گزراں پیلو کن اَنت، ءُ ایشانی نیام ءَ اے ڈیھ آنکہ یک زبانے ، یک ڈگارءُ یک دود ءُ ربیدگ داراِیت بلے اِدءَ سوشل چینج یا کہ راجی بدلی سدلی سرجم نہ اِنت کہ راجی تبءُ تاب یا کہ سوشلائزیشن ءِ اِدءَ نیست کہ اے راج یک کْوھنگیں ءُ گریبیں راجے کہ وتی پد منتگیں راجی زندءِ تہءَ ڈُبتگ کہ اِدءَ سردار اَنت، کْوھنگیں رسمءُ راہ اَنت، بیرگیری اِنت، جنگءُ دعویٰ اِنت، ھر ذات، قبیلہ ءُ قوم چہ دومی ءَ جتا اِنت ءُ ھر قبیلہ وتءَ را اصل گْوش اِیتءُ ایدگرءَ جہل جنت کہ قومی لہڑگ ءُ جوش ءِ پُشت ءَ یک کْوھنگیں مالی ءُ اقتصادی جاورے کہ ھر مردم وتی روزی ءَ کین ءُ ننگار ءِ تہءَ پیلو کنت ءُ کس بومباڑہ نہ دنت ، کس پریشی تیار نہ اِنت، کس وتی زندءَ بدل نہ کنت، چیءَ کہ اِدءَ علم ءُ زانت ءُ آگہی نیست، اسکول نیست، کالج نیست، یونیورسٹی نیست، ءُ جن ءُ زالبول تئی سوشل بدل سدلءِ بہر نہ اَنت بلکنا پادانی لترّ اَنت ءُ ادءَ چہ انگریزانی زمانگ ءَ بگر تاں مروچیگیں روچءَ کسے سوشلائزیشن ءُ سوشل چینج ءِ باروءَ دل گْور نہ کُرتگ ءُ ھنچش بہ وتی دیم کْوھنگیں راہ ءُ کشک ءَ روان بوتگ کہ اے جتا جتائیں قبیلہاں کسے قومے یا قومی ریاستے گْوشت نہ کنت، چیءَ کہ ادءَ سیاسی کار ءُ اقتصادی دیمروئی نہ بوتگ۔۔۔ ءُ ایش پمیشانہ بوتگ کہ ادءَ علم نہ بوتگ، نوں ھندوستان ءُ پاکستان ءِ ساڑی بُوگ ءَ رند یک تمنی راجے ءَ چوں تو قومی ریاستے گْوشت کن ئے۔۔۔؟ قومی ریاست ءِ واباں نوری نصیر خان ھژدمی صدیءَ دیستگ اَت بلے آئی واب پیلو نہ بوتگ اَت کہ رندءَ پرنگی سرداراں دستءَ گپتگ اَت، ءُ اے ڈیھ کْوھنگیں رسمءُ دودانی تہءَ کار ءُ زیاں بوتگ اَت ءُ خان کدی ایدگہ ملکانی پیمءَ آزاتیں خانے نہ بوتگ کہ وتی رضاءُ مرضی ءِ سرءَ پیسلہ بہ کُرتیں کہ سردار مُدام آئی پیسلہاں نہ من اِتگ ،پمیشا مروچی ایوک ءَ تو یک زبان، یک دود ءُ ربیدگ ءُ یک ڈگار ءِ سرءَ قومے جوڑ بوت نہ کن ئے، تانکہ ایش لہتے نوکیں لوٹ ءُ گزراں پیلو نہ کُرتگ کہ ھندوستان ءُ پاکستان اے ھردوئیں گزرءُ لوٹاں پیلو کن اَنت کہ آ قومی ریاست زانگ بنت ءُ تو نہ بئے۔۔۔! تو یک قبیلہ داری ءُ تمنی دورءِ تہءَ زندگ ئے۔۔۔ جنگ عظیم ءَ پد قومی ریاست جوڑ بوتگ اَنت، کہ ایشی گزر ءُ لوٹ بوتگ، ءُ ھرکس کہ اے لوٹ ءُ گزراں پیلو نہ کُرتگ گُڑا آ ھمے جوڑ بوئوکیں قومی ریاستانی بہر جوڑ بوتگ کہ ایش راجدپتر ءِ وتی لوٹ ءُ گزرے راجدپتری کدی جمپ نہ جنت آ مُدام درجہ بہ درجہ دیمءَ رئوت، ءُ ھر درجگ ءَ راجدپتر ء ِ وتی گزرءُ وتی لوٹ اَنت، ءُ تو اے لوٹاں چشکہ پیلو نہ کُرتگ گُڑا تو پشت کپت ئے۔۔۔ءُ ایش یک تہلیں راستی یے ، بلے اے راستی ھست۔۔۔!
ءُ مروچی تئی یاگی گری، خان صاحب ءِ لوٹ آنکہ یک ’اکادمک‘ باثے ءِ ھاترءَ شریں حبر اَنت بلے مروچی تئی وتی چاگردءَ راج قومی ریاستے نہ اِنت، چہ جائیکہ تو ایشرا ھر چنت کہ بگْوشئے، مزن بہ کن ئے، ءُ دراج بہ کن ئے، پرچا کہ ایشی تہءَ سوشل چینج کہ چہ تعلیم ءَ کئیت گُڑا اِدءَ ساڑی نہ اِنت ، موجود نہ اِنت ، یک تمنی ءُ سرداری ءُ نیم جاگیرداری، مال دار، لڈ ءُ بار کنوکیں مردماں قومے چوں جوڑ کن ئے۔۔؟ ءُ تو وتءَ را چوں برجاہ داشت کن ئے۔۔؟ قبائلی بگاوت ترا آزات کُرت نہ کنت، نیکہ قومی پساتءُ کوکار ءُ جگا ترا قومے بُوگءَ پہ نئیلنت۔۔۔ھندوستان ءُ پاکستان راجدپتر ءِ ’منطقی‘ چستءُ ایراں پد جوڑ بوتگ اَنت، چہ جائیکہ مذہب ءِ سرءَ بلکنا قوم جوڑ مہ بنت۔۔۔ بلے پاکستان ءُ ھندوستان ءِ جتائی ءِ مالی، اقتصادی ءُ مادی لوٹ ءُ گزرانی سرءَ بوتگ آنکہ مذہب ایشی یک سببے بوتگ، بلے پاکستان یک پکائیں قومی ریاستے، خان کلات ءِ اسٹیٹس یونین یک قومی ریاستے نہ اِنت، ءُ نیکہ بوت کنت، تانکہ ایشی تہءَ سوشل چینج علمءُ زانت، ءُ مالی ءُ اقتصادی لوٹ ءُ گزرپیلو نہ بوتگ۔۔! تو مروچی پاکستان ءِ تعلیمی اقتصادی،انتظامی، سیاسی، عدالتی، ڈھانچگ ءَ جتا وتی جندءِ ڈھانچگ ءَ جوڑ کُرت کن ئے۔۔۔ یا چے ایش اِدءَ ھست۔۔۔؟ ساڑی اِنت۔۔؟ موجود اِنت۔۔؟ تئی گْوستگیں ڈھانچگ تئی سرداری نظام اِنت۔۔۔تئی مزنی ادارگ تئی مُلا ءُ مسیت اَنت ، تئی جرگہ تئی میڑھ ءُ مرکہ، تئی مہمان جلّی ءُ تئی تمنی ءُ قومی بروبری اانکہ ھما ادارگ اَنت کہ ترا برے گْونڈ ءُ کسانیں جاورانی تہءَ زندگ کُرتگ، بلے ترا بانداتے نہ داتگ، ترا باندات ءِ تہءَ چارگءَ اُمیت نہ داتگ، تو گیشتر وتی گْوستگیں روچانی تہءَ کھڈئے۔۔۔ پاکستان نوں یک حقیقت ءُ یک راستی یے، چہ جائیکہ خان صاحب ایشرا بہ من اِیت کہ مہ من اِیت۔۔! چہ جائیکہ تو یاگی بہ بو کہ مہ بو۔۔۔! من زاناں کہ جنگ عظیم دومی ءِ سرگوئشانی تہءَ ھر مردم وتءَ را آزات حیال کنت چیءَ کہ جنگ عظیم راجدپتر ءِ تہءَ اولی وار قوم ءُ قومیت ءِ مارشتاں دیمءَ آئورت ءُ ایش ھنچش بُوگی اَت۔۔۔ گاندگی جی ءَ ھندوستان ءِ تہءَ پیدا بُوگی اَت، جناح صاحب ءَ مسلم لیگ ء ِ راہ دربرگی اَت۔ءُ پرنی ءَ چہ ھندوستان ءَ در رَوگی اَت۔۔۔پرچا کہ راجدپتر وتی راہ دربراں ، پیدا کنت۔۔۔ آنکہ کدی کدی راہ دربر راجدپتری واقیاتاں پیدا کن اَنت۔۔ ! بلے اے ھردوئیں چیز ھم کوپگ اَنت۔۔۔
ءُ تو یک کْوھنگیں راجی چاگرد ءِ تہءَ گیڑھ ءُ گِھیں گوں ھندوستان ءُ پاکستان ءِ یک زْرمبشتے ءِ بہر نہ بوت گُڑا ترا ایوک ءَ لہتے پرنگی معاھدہ ءُ ایگریمنٹانی بنیات ءَ چے پیم ءَ قومی ریاستے زانگ بوتیں ۔۔؟ پرچا کہ پرنگی ترا ھندوستان ءِ سیم سراں یک بہوش ءُ وحشی قبیلہے ھیال کنان ات کہ تو دود مان ءِ بہرے نہ بوتگ منی براس۔! گُڑا تو چے پیمءَ ایش گْوشت کن ئے کہ ترا قومی ریاستے زانگ بیت۔! راجدپترءِ وتی گزرءُ وتی لوٹ اَنت تو اگاں اَچ ایشاں سیءَ پیلو کن ئے گُڑا دہ دگہ بہر ھست اَنت کہ اَچ ایشاں تو دورئے۔۔۔ چے ایش یک تہلیں حقیقتے نہ اِنت۔۔؟ چے اے ڈیھ ءِ اُلس علم نہ لوٹ اِیت۔۔؟ آسودگیں زندے نہ لوٹ اِیت۔۔سوشل چینج نہ لوٹ اِیت۔۔؟ چے تو یا کہ خان صاحب ایوک ءَ وتی جند ءِ انا پرستی ءَ چاراِت، ءُ مہلوکءَ توپانی دپءَ دئت۔۔۔ من گْوش آں کہ مئے کسمت نوں گوں پاکستان ءَ بستگ، پرچا کہ پاکستان یک حقیقتے، ماں ایشرا بہ من آں یا کہ مہ من آں ۔۔ ءُ من خان صاحب ءَ انشپی وتی ھمے سرحالاں چہ حال دیاں ، نہ کہ ما چہ بے علمی، گُژنءُ تھُنءُ وتی سردارانی پادانی چیرءَ لگت مال بوان کہ نیکہ آزات بوت کنیں ءُ نیکہ چہ سرداراں آزات بوت کنیں ۔۔۔؟ من وت سردارے نہ اوں پرچا کہ مکران ءِ تہء سردار نیست، بلے من یک مسترے ھست اوں ، ءُ من زان آں کہ مئے مہلوک چے پیمءَ زندگْوازینگ ءَ اِنت۔۔؟‘‘
میر مُرادجان ءِ گپّ دراج ءُ مزن اِتنت بلے آ چشکہ وتی دلءِ لہڑگءَ گوں اے گپاں جنان اَت ءُ شازادگ ھورت ھورت آئرا چاران اَت چشکہ آئرا میت مہ بیتیں کہ مراد جان گچکی انکس تْرندناک، ترسناک ءُ تہلیں گپ کنت کہ اگاں میر مراد جان اے گپاں اُستمان گلءِ نوک جوڑ بوئوکیں پارٹی ءِ دیمءَ بیائورتیں گُڑا آئی سرءَ غداری ءِ توبہ جنگ بوتگ یا کہ آئرا سنگسار کنگ بوت۔۔! بلے میر مراد جان اے تہلی چو کُلکُشگیں تہلی ءَ تلیں گپاں پمیشا جنگءَ اَت کہ آئرا چشکہ اے حبر دوست نہ بوت کہ یک واب، کرّ ءُ کوریں اُلس ءِ بانداتءِ پیسلہ ءَ یک مردے یا کہ لہتے مردم بہ کُرتیں کہ تنے وھدی نیکہ خان ءَ نوکیں ریاست ءَ چہ کسے اے وابیں اُلس ءُ مہلوک ءَ جست کُرتگ اَت کہ آ چے لوٹ اَنت۔۔؟ خان لہتے سردارانی گْوشتن ءِ سرءَ ھم عمل نہ کُرتگ اَت کہ آ آزاتی ءِ حقءَ اِتنت ءُ وتی پیسلہ ءَ نوکیں ریاستءِ حق ءَ داتگ اَت۔۔!
ءُ مروچی یکوارے پدا وھدے خان صاحب چوزمین چنڈءَ جُمب اِتگ اَت، گُڑا آ ھم بلکنا ایش نہ زانتکہ آئی انکار ءِ متلب چے اَت۔۔؟ یک رندے اقرار ءُ دومی رندءَ انکار خان ءَ راجدپتر ءِ تہءَ یک متنازعہ شخصے جوڑ کُرتگ اَت۔۔کہ آئی تہءَ بلکنا ھما لائکی ءُ گشاد ءُ سروکی ءُ راھدبری ءِ لوازمات نہ اِتنت کہ اَچ ایشی آ بلکنا یک شریں پیسلہ یے بکرتیں ۔۔کہ تنے وھدی چہ وتی ذاتی کمزوری ءُ بے سکھتی ءُ بے یکینی ءِ سبب ءَ آ ھنچشیں واب گندگءَ اَت کہ آ یک لس مردمءِ واب آنکہ ھست انت بلے یک راھدبرے ءِ واب بوت نہ کُرت۔۔۔! شازادگ میر حمل ، میر مراد جان ءَ اِشکنگءَ پد ھیال کُرت کہ خان ءِ باروءَ بلکنا میرحمل باز گْوشگ لوٹ اِیت۔۔ چہ میر مراد جان ءِ گوشوکاں گیش۔۔۔ چیءَ کہ میر حمل ءُ خان ءِ نیام ءَ چشکہ یک ناکو زھتکی کستءُ کینگے چہ بندات ءَ موجود اَت کہ ھمے ناکو زھتکی کستءُ کینگ کہ مئے راجی زندءِ شعور ءِ یک المی ئیں بہرے اَت ، چہ خان ءَ بگر تانکہ یک بگجت ءُ شوانگے ءَ ایش مُدام وتءَ را یک نہ یک ڈولے ءَ پدر کُرت ءُ خان ءَ لس مردم ءِ تہءَ ایش یک پیمءَ ساڑی اَت۔۔۔ گُڑا میر حمل ءُ خان ءِ نیام ءَ چون مہ بوتیں ۔۔۔! کہ بازیں چیزانی تہءَ خان آئی پسّءَ آئی وتی جندءَ چہ حاکمی ءَ دور داشتگ اَت کہ اے نگیگیں جاورانی تہءَ میر حمل چشکہ خان ءِ بزھگی ءُ لاچاری ءِ سرءَ وش اَت کہ آ خان ءِ سیاسی پکر ءِ جاہ وتی جند ءِ چشکہ بیر گیری ءُ کستانی آس ءَ سارت کنگ لوٹ اِیت۔۔! ءُ چشکہ آ وش اَت کہ خانءَ ھرچنت کہ ایشی سزا بہ رس اِیت، گُڑا ایش کم ات۔۔۔!
بلے آ چشکہ میر مراد جان گچکی ءِ دیمءَ وتی اے چیرءُ پوشیدگیں دلءِ اٗوپاراں درگیجگ نہ لوٹ اِیت پرچا کہ ھرچنت کہ بوتیں گُڑا آ شاھی خاندانءُ یک لس بلوچے ءِ تہءَ اے پرکءَ برجاہ دارگ لوٹ اِت۔۔۔ آنکہ میر مراد جان گچکی آئی ناکو اَت، ءُ بچانی ماما اَت، بلے وھدے قومی ءُ تمنی درجہ بندی ءِ پرک بیاتیں گُڑا وتءَ را مُدام برزیں درجگے ءَ چاراِت کہ اے درجہ بندی آنکہ مئے چاگرد ءِ تہءَ ھندو راج ءِ پیمءَ برہمن ءُ ویش،کھشتریءُ شودر ءِ دروشم ءِ تہءَ نہ اَت، بلے ایش ھما صورتءَ یک نہ یک ڈولیءَ زندگ اَت، ءُ برجاہ اَت۔۔ءُ چون مہ بوتیں ۔۔۔! چیءَ کہ یک راجءُ چاگردے کہ تنے وھدی وتی ردوم ءِ تہءَ بہ قبائلیت ءُ تمنی زندءِ درجگءَ اوشتاتگ اَت، ءُ ایدگہ دنیا دو سے گام دیمی شتگ اَت، گُڑا قدیمیں مردانی دودءُ رسمءُ نفسیات ءُ زانت ءُ زانشت الم ءَ ھما چاگردءِ تہءَ مُدام پشت کپت اَنت کہ آ دو گام پُشتی اَت۔۔۔ ءُ دومی راج کہ یک ءُ دو گام دیمی کنزاِتگ ات گُڑاچہ اولی راجءَ شرتراَت۔۔۔۔؟ چیءَ کہ راج دپتر ءِ نیک ءُ بد، دوستی ءُ نادوستی، ءِ کچءُ کئیل ھمیشی تہءَ اَت کہ یک راجے وتی ردوم ءُ دیمروئی ءِ تہءَ چنکس دیمی شُتگ اَت۔۔؟
ءُ اگاں آ دیمی نہ شُتگ اَت، گُڑا بزاں کہ آئی زانتءُ زانشت ءُ نفسیات ءِ تہءَ قدیمیں ءُ کْوھنگیں اثر دائمءَ منت اَنت۔۔!
ءُ اے قدیمیں کستءُ کینگ ھما قدیمیں راجدپتر ءِ نفسیات ات کہ تنے وھدی مئے راجءِ تہءَ جاریءُ ساری اَت، کہ ایشرا دومی گام دیمی روگی اَت۔۔ ءُ اگاں ایش دو گام دیمی نہ شُتگ اَت گُڑا یک گامے ایشرا زورگی اَت۔۔۔ بلے تنے وھدی چشکہ اے راج یک گامے ھم نہ زرتگ اَت۔۔۔ چشکہ چہ حمل ءُ چہ میر مراد جان ءِ گپاں پدّر بوگءَ اَت۔۔۔
دور نوں روچ کوھانی پُشتءَ زیان بوتگ اَت